Björn Gíslason borgarfulltrúi:
Nýverið skilaði stýrihópur um Elliðaárdal - hvar undirritaður átti sæti - skýrslu um Elliðaárdal og framtíð hans til borgarráðs. Er þar fjallað um ýmis málefni dalsins sem allir geta verið sammála um - en ég gat hins vegar á engan hátt fellt mig við þær niðurstöður skýrslunnar að hleypt hafi verið úr stíflulóninu við Árbæjarstíflu varanlega og hvernig að því var staðið. Þess vegna sá ég mig knúinn til að skila séráliti hvað það varðaði.
Í séráliti mínu setti ég fram þá skoðun mína að með því að taka ákvörðun um að hleypa úr lóninu með varanlegum hætti og eyða þannig því lóni sem verið hefur fyrir ofan stífluna í eitt hundrað ár, án nauðsynlegra skipulagsbreytinga eða leyfa og án nokkurs samráðs við íbúa á svæðinu, hafi Orkuveita Reykjavíkur brotið gróflega gegn lögum og rétti íbúa á svæðinu og í raun allra íbúa Reykjavíkur. Enda er svæðið eitt vinsælasta útivistarsvæðið í Reykjavík og það sækja tugþúsundir Reykvíkinga auk innlendra og erlendra gesta.
Þessi skoðun mín er ekki úr lausu lofti gripin enda hafði ákvörðunin um að hleypa úr umræddu lóni veruleg áhrif á landslag þessa stærsta útivistarsvæðis Reykjavíkur. Þá hafði aðgerðin um leið veruleg áhrif á nærumhverfi tugþúsunda íbúa Reykjavíkur, en íbúarnir sem búa á nærliggjandi svæðum eru vel á fjórða tug þúsunda.
Prýtt forsíður kynningarbæklinga, dagblaða og erlendra vefsíðna
Um er að ræða ákvörðun um að eyða lóni sem var meira en 20.000 fm. að stærð þegar öll Breiðan og Lygnan eru talin með. Augljóst er hve mikil áhrif þetta hefur á landslag og umhverfi auk þess sem lónið skartaði fjölbreyttu fuglalífi sem dró til sín tugþúsundir borgara ár hvert. Lónið var auk þess almennt viðurkennt sem andlit þess svæðis Elliðaárdals sem nefnt er Árbæjarsvæðið í deiliskipulagi auk þess að vera miðpunktur og ásýnd svæðisins í eitt hundrað ár. Var það engin tilviljun enda var um að ræða mjög fallegt lón sem speglaði nærumhverfi sitt og himin auk þess sem það skartaði fjölbreyttu fuglalífi sem fólk sótti í. Hefur lónið og fuglalíf þess sem slíkt prýtt forsíður kynningarbæklinga Reykjavíkurborgar, síður dagblaða og erlendar vefsíður sem fjalla um útivistarmöguleika í Reykjavík.
Þá er rétt að nefna að stífla þessi olli miklum straumhvörfum í lífi Reykvíkinga enda fengu Reykvíkingar fyrst rafmagn fyrir tilstuðlan hennar. Hér er því um mikil menningarverðmæti sem eru samofin sögu Reykjavíkur - en nú eru akkúrat eitt hundrað ár síðan Rafstöðin við Elliðaár var tekin í notkun og Reykvíkingar fengu rafmagn, sem gerðist við hátíðlega vígslu 27. júní 1921 þegar Kristján X. Danakonungur og Alexandrína drottning vígðu rafstöð Reykvíkinga í Elliðaárdal.
Þess var minnst í gær, sunnudaginn 27. júní, en við það tilefni lét borgarstjóri hafa eftir sér að við ættum að líta á Elliðaárdalinn sem þjóðgarð í borg og standa vörð um hann um aldir alda. Þarna erum ég og borgarstjóri sammála en þessi orð hans skjóta þó skökku við í ljósi undangenginna atburða og ljóst að þarna fara hvorki hljóð og mynd saman. Því miður.
Það að Orkuveita Reykjavíkur (OR) hafi tekið sér það vald að eyða fyrirvaralaust þessu svæði Elliðaárdals og breyta þannig varanlegu landslagi dalsins og upplifun borgaranna af þessum menningarverðmætum og skilja eftir flakandi sár á eitt hundrað ára afmæli Rafstöðvarinnar er fullkomlega óboðlegt að mati undirritaðs.
Felur sú aðgerð í sér skýrt brot gegn skipulagslögum og meginsjónarmiðum um skipulag borga þar sem strangar reglur gilda um breytingar á landslagi og mannvirkjum og þá sérstaklega þegar um er að ræða stóran hluta landslags og umhverfis sem staðið hefur óbreytt í 100 ár. Er það að mínu mati fráleitt að Reykjavíkurborg, sem ber ábyrgð á því að halda uppi lögum og reglu í skipulagsmálum borgarinnar, standi nú með öllum tiltækum ráðum vörð um slíkt skipulagsbrot.
OR hefur vísað til þess að því beri að koma umræddu svæði í upprunalegt horf. Ég bendi hins vegar á móti á að ef það á að koma svæði eins og þessu í upprunalegt horf þá þurfa að liggja fyrir upplýsingar um það hvernig svæðið leit út áður en að Árbæjarstíflan var reist og lónið varð til. Bendir margt til þess að það hafi verið lón á svæðinu í einhverri mynd áður en að stíflan var byggð og því hafi henni verið valinn þessi staður. Ef ætlunin var að koma svæðinu í upprunalegt horf þá er það frumskilyrði að komast fyrst að því hvernig svæðið leit út fyrir byggingu stíflunnar. Ef fallast ætti á þennan rökstuðning OR þá bæri OR með sama hætti að opna fyrir Elliðavatnsstífluna og koma því svæði í upprunalegt horf en það mundi hafa í för með sér að helmingur Elliðavatns mundi hverfa. Það vilja íbúar Reykjavíkur ekki sjá.
Það er augljóst að OR hefur ekkert einhliða vald til slíkra inngripa í umhverfi landsmanna hvorki hvað varðar Elliðavatn né Árbæjarlón enda lúta bæði þessi vötn sömu reglum og eru bæði á skipulagi. OR verður eins og aðrir íbúar þessa lands að fara eftir lögum og skipulagi þegar ráðist er í aðgerðir eins og þessar í stað þess að hleypa fyrirvaralaust úr lóninu nánast í skjóli nætur án heimilda og í andstöðu við gildandi skipulag.
OR á ekki að sýsla með skipulagsmál
Þá hefur OR vísað til þess að þetta bætti fyrir laxagengd í Elliðaánum. Ég tel það megi hins vegar ná þeim sömu markmiðum með öðrum leiðum auk þess sem það réttlæti ekki að brjóta gegn lögum og skipulagi. Í þessu sambandi er rétt að taka það fram að Hafrannsóknastofnun setti fram tillögu þar sem tekið var tillit til beggja þessara sjónarmiða en í henni fólst að hafa lónið áfram í sumarstöðu samkvæmt deiliskipulagi allt árið en halda kvíslinni sunnan megin opinni allt árið.
Ég tel því að engin rök hafi staðið til þess að hleypa úr lóninu og að aðgerð OR hafi auk þess verið ólögmæt og gerræðisleg framkvæmd án samráðs við yfirvöld eða íbúa. Eftir stendur svæðið eins og flakandi sár og horfa vegfarendur yfir beran leirinn ofan í þær fleyguðu og sprengdu vatnsrásir sem gerðar voru á sínum tíma til að koma vatni ofan af Breiðunni sem áður var aðalhluti lónsins. Fuglalíf ofan við stífluna er nú nánast ekkert í stað þess sem áður var en þá var lónið fullt af fjölbreyttu fuglalífi. Öllum þeim sem fara á svæðið í dag og kynna sér ástand þess og bera það saman við myndir af því lóni sem þar var áður, má vera ljóst að unnið hefur verið skemmdarverk á svæðinu með því að hleypa úr lóninu.
Ég er þeirrar skoðunar að það eigi án tafar að leiðrétta þá ólögmætu framkvæmd að tæma Árbæjarlónið og að yfirborði lónsins verði aftur komið í það horf sem það á að vera samkvæmt deiliskipulagi og það hefur verið í meira en hundrað ár. Í framhaldi verði það skoðað í samræmi við lög og í samráði við íbúa í aðliggjandi hverfum og aðra Reykvíkinga svo og þá hagsmunahópa sem eiga hagsmuna að gæta á svæðinu, þ.á.m. stangveiðimenn, Hollvinasamtök Elliðárdals, Íbúasamtök, náttúruvernd, Hafrannsóknastofnun og Heilbrigðiseftirlit Reykjavíkur, hver eigi að vera næstu skref varðandi mótun svæðisins til framtíðar.
Ég tel jafnframt að framkvæmdin eigi að eiga sér stað undir stjórn Reykjavíkurborgar sem eiganda svæðisins en ekki Orkuveitu Reykjavíkur enda eru skipulagsmál sem þessi langt utan verksviðs Orkuveitunnar, þ.e. að móta umhverfi Reykvíkinga og sýsla með skipulagsmál íbúa.
Greinin birtist í Morgunblaðinu 28. júní 2021.
