Óli Björn Kárason, formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis:
Þeir voru til sem ólu þá von í brjósti að útboð á hlut ríkisins í Íslandsbanka mistækist. Þær vonir hafa orðið að engu. Hrakspár um vonda tímasetningu rættust ekki. Tilraunir til að ala á tortryggni og vekja upp efasemdir almennings runnu út í sandinn.
Útboð á 35% hlut ríkisins, að teknu tilliti til valrétta, er stærsta frumútboð hlutabréfa sem farið hefur fram á Íslandi. Umframeftirspurnin var nær níföld eða alls 486 milljarðar króna, frá einstaklingum, almennum fjárfestum og innlendum og erlendum fagfjárfestum. Heildarsöluandvirðið er 55,3 milljarðar króna og rennur í ríkissjóð.
Niðurstaða útboðsins staðfestir ekki aðeins tiltrú fjárfesta á Íslandsbanka – hún er ekki síður traustsyfirlýsing erlendra fjárfesta á íslensku efnahagslífi. Lítið, opið og dýnamískt hagkerfi getur verið aðlaðandi fyrir fjárfesta. Íslandsbankaútboðið eykur áhugann á Íslandi sem góðum fjárfestingarkosti. (Og kannski ættu þeir stjórnmálamenn og álitsgjafar sem duglegastir hafa verið að tala niður íslensku krónuna, að breyta aðeins um tón).
Heilbrigðari markaður
Ávinningurinn af sölu á bréfunum í Íslandsbanka er margþættur.
Ríkið losar hluta þeirra fjármuna sem hafa verið bundnir í áhætturekstri – fær í þessum áfanga yfir 55 milljarða sem hægt er að nýta í önnur og mikilvægari verkefni í þágu almennings (ekki síst niðurgreiðslu skulda). Það er rétt hjá Bjarna Benediktssyni, fjármála- og efnahagsráðherra, að salan er „ábatasöm fyrir ríkissjóð og kemur sér vel í þeirri uppbyggingu sem fram undan er næstu misseri“. Ábatinn skiptir miklu en mikilvægara er að með sölunni er tekið „fyrsta skrefið í að minnka áhættu ríkisins í bankarekstri og færumst nær heilbrigðara umhverfi líkt og þekkist á Norðurlöndum og öðrum nágrannaríkjum okkar“. Skráning bréfanna gerir eftirleikinn þægilegan og gagnsæjan, jafnt fyrir ríkið, aðra hluthafa, starfsmenn og almenning.
Með því að draga ríkið, sem aðalleikara, út af sviðinu með skipulegum hætti verður fjármálamarkaðurinn heilbrigðari. Ýtt er undir aukna samkeppni en ekki síður nýsköpun. Heimilin og fyrirtækin njóta.
Skráning hlutabréfa Íslandsbanka á almennan hlutabréfamarkað er risaskref í átt að öflugri og skilvirkari hlutabréfamarkaði. Vel heppnað útboð Icelandair í september sl. og skráning Síldarvinnslunnar í liðnum mánuði í kauphöll Nasdaq Iceland voru mikilvægir áfangar í að styrkja innlendan hlutabréfamarkað þar sem þúsundir einstaklinga eru orðnir eigendur hlutabréfa. Hluthafar Íslandsbanka að loknu útboði eru um 24 þúsund. (Ég er fullviss um að fáir hefðu fagnað meira en Eykon – Eyjólfur Konráðs Jónsson – yfir því hversu vel tókst til við sölu Íslandsbankabréfanna. Hann barðist fyrir því að til yrðu öflug almenningshlutafélög. Hann kallaði drauminn „auðræði almennings“ eða „fjárstjórn fjöldans“. Með því vildi Eykon tryggja að „sem mestur hluti þjóðarauðsins dreifist meðal sem allra flestra borgara landsins, að auðlegð þjóðfélagsins safnist hvorki saman á hendur fárra einstaklinga né heldur ríkis og opinberra aðila“).
Skattalegir hvatar
Ég hef í áraraðir barist fyrir virkum hlutabréfamarkaði. Sú barátta er óaðskiljanlegur hluti af hugmyndafræði – sumir segja draumsýn – um að samþætta hagsmuni launafólks og atvinnulífsins og tryggja fjárhagslegt sjálfstæði einstaklinga – ekki aðeins hinna efnameiri heldur alls launafólks. (Og ég sæki að hluta í kistur Eykons).
Eignamyndun almennings hvílir á tveimur meginstoðum; lífeyrisréttindum og verðmæti eigin húsnæðis. Með því að gera launafólki kleift að taka með beinum hætti þátt í atvinnulífinu er þriðju stoðinni skotið undir eignamyndunina. Þannig færumst við nær því að tryggja fjárhagslegt sjálfstæði einstaklinga.
Með þetta markmið í huga lagði ég fram frumvarp um sérstakan skattaafslátt vegna hlutabréfakaupa. Skattaafslátturinn gefur tugum þúsunda tækifæri, sem þeir annars hefðu ekki, til þátttöku í atvinnurekstri. Virk þátttaka launafólks í atvinnulífinu eykur aðhald að fyrirtækjum, tvinnar saman hagsmuni sem eykur áhuga og skilning á stöðu hagkerfisins. Frumvarpið náði ekki fram að ganga en hlýtur að verða eitt af forgangsverkefnum Sjálfstæðisflokksins á nýju kjörtímabili.
Mikilvægi virks hlutabréfamarkaðar er seint ofmetið. Ein meginforsenda fyrir framþróun efnahagslífsins – og þar með bættra lífskjara – á komandi árum og áratugum er öflugur, virkur hlutabréfamarkaður. Samkeppnishæfni atvinnulífsins er undir því komin að aðgengi fyrirtækja, – ekki síst nýsköpunarfyrirtækja – að áhættufjármagni sé gott, hvort heldur það er í formi hlutafjár eða lánsfjár.
Virkur hlutabréfamarkaður er ekki aðeins uppspretta áhættufjármagns heldur einnig aukins aga og upplýsinga. Agavald markaðarins þar sem skráð fyrirtæki búa við ríka upplýsingaskyldu, leiðir til vandaðra stjórnarhátta, gagnsæis, trúverðugleika og hagkvæmari rekstrar. Skilvirkur hlutabréfamarkaður er því óaðskiljanlegur frá öflugu efnahagslífi og hagvexti. Ávinningurinn af sölu og skráningu hlutabréfa Íslandsbanka er ekki síst fólginn í öflugri og virkari hlutabréfamarkaði samhliða traustsyfirlýsingu á framtíð íslensks efnahagslífs.
Morgunblaðið 23. júní, 2021.
