Óli Björn Kárason, formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis:

Við Íslendingar getum verið hreykin af heilbrigðiskerfinu, sem þrátt fyrir alla sína galla er meðal þess besta sem þekkist í heiminum. Við höfum byggt upp þjónustu þar sem reynt er að fremsta megni að tryggja jafnan aðgang landsmanna óháð efnahag. Tvöfalt heilbrigðiskerfi, þar sem hinir efnameiri geta keypt betri og skjótari þjónustu hefur verið eitur í beinum okkar.

Ég hef í ræðu og riti haldið því fram að yfirgnæfandi meirihluti okkar Íslendinga líti svo á að í gildi sé sáttmáli – sáttmáli þjóðar sem ekki megi brjóta: Við höfum sammælst um að fjármagna sameiginlega öflugt heilbrigðiskerfi þar sem allir geta notið nauðsynlegrar þjónustu og aðstoðar án tillits til efnahags eða búsetu.

Ég óttast að það sé að molna hratt undan sáttmálanum. Hægt en örugglega er tvöfalt heilbrigðiskerfi að verða til á Íslandi.

Öfugsnúið og bogið

Fréttastofa Ríkisútvarpsins greindi frá því 23. júní síðastliðinn að 600 manns séu á biðlista eftir liðskiptaaðgerð hjá Landspítalanum og þar af hefðu 125 beðið lengur en í eitt ár. Á síðasta ári fóru hins vegar 60 einstaklingar í liðskiptaaðgerð á Klíníkinni, sem er einkarekin. Yfirvöld heilbrigðismála hafa komið í veg fyrir að Sjúkratryggingar Íslands geri samning Klíníkina og því þurfa sjúklingar að greiða fyrir þjónustuna sjálfir. Þeir sem ekki hafa efni á því þurfa að sætta sig við bíða mánuðum saman eftir að fá nauðsynlega þjónustu. Íslensk heilbrigðisyfirvöld hafa talið betra að senda sjúklinga til annarra landa í aðgerðir á einkasjúkrahúsum, en semja við íslensk einkafyrirtæki á sviði heilbrigðisþjónustu.

Er nema furða þótt Ísólfur Gylfi Pálmason, fyrrverandi alþingismaður og sveitarstjóri, velti því fyrir sér hvort eðlilegra sé „að skipta við einkasjúkrahús á EES-svæðinu en á Íslandi“. Hann fór í liðskiptaaðgerð sem gerð var á einkasjúkrahúsi í Halmstad í Svíþjóð. Í Morgunblaðsgrein síðastliðinn laugardag segir Ísólfur Gylfi tilgang skrifanna ekki að gagnrýna heilbrigðiskerfið heldur vilji hann aðeins benda á „að á meðan til er mannskapur, kunnátta, tæki og tól til að gera aðgerðir hér á landi á að vera óþarfi að leggja það á sjúklinga að ferðast um langan veg til að fá bót meina sinna“. Hann bætir við:

„Fólk sem hefur alla tíð greitt sína skatta hér á landi á heldur ekki að þurfa að greiða aðgerðir úr eigin vasa, þótt margir geri slíkt. Það er eitthvað bogið við það að heilbrigðisráðherra og stjórnvöld skuli ekki hlusta á nein rök í þessu sambandi.“

Auðvitað er eitthvað öfugsnúið við þetta allt. Á sama tíma og hundruð landsmanna bíða eftir liðskiptaaðgerðum neita yfirvöld heilbrigðismála að nýta þjónustu einkaaðila hér á landi og telja rétt, þrátt fyrir mun hærri kostnað, að senda fólk fremur úr landi til að gangast undir nauðsynlega aðgerð. Í apríl sagði Ragnar Hall hæstaréttarlögmaður í grein sem birtist í Fréttablaðinu:

„Hver maður sér að ekki er vitglóra í svona kerfi.“

Þannig voru leikreglurnar þegar núverandi heilbrigðisráðherra tók við en ólíkt forverum sínum hefur hann tækifæri til að rétta af kúrsinn þannig að „vitglóra“ nái yfirhöndinni. Hið sama á við um þjónustu sjálfstætt starfandi sérfræðilækna.

Tvöfalt kerfi og biðlistar

Þjónusta sjálfstætt starfandi sérfræðilækna byggist á rammasamningi Læknafélags Reykjavíkur við Sjúkratryggingar Íslands en samninginn má rekja allt aftur til ársins 1909 þegar fyrsta sjúkrasamlagið var stofnað. Að óbreyttu rennur samningurinn út um komandi áramót. Án hans fellur greiðsluþátttaka ríkisins niður og þeir sem þurfa á þjónustu sérfræðilæknanna að halda verða að greiða fyrir hana úr eigin vasa. Þeir sem ekki hafa fjárhagslega burði til að nýta þjónustuna neyðast til að leita á náðir opinberra sjúkrahúsa og annarra ríkisrekinna heilbrigðisstofnana. Það er útilokað fyrir opinberar heilbrigðisstofnanir að taka yfir þjónustu sérfræðilækna sem sinna um og yfir 500 þúsund heimsóknum á ári. Eina leið „kerfisins“ verður að búa til nýja biðlista og lengja þá sem fyrir eru. Heilbrigðisþjónustan versnar, kostnaðurinn eykst og lífsgæði landsmanna verða lakari.

Ágúst Kárason og Ragnar Jónsson, bæklunarlæknar, lýstu því ágætlega í Morgunblaðinu síðasta laugardag hvað gerist ef samningar við sérfræðilækna verða ekki endurnýjaðir:

„Líklegast munu læknastöðvar starfa áfram í svipaðri mynd en í gjörbreyttu kerfi. Tvískipt kerfi myndast. Þeirra sem hafa efni á þjónustunni og hinna sem ekki hafa ráð á henni. Þörf á einkatryggingum mun strax koma fram.“

Þeir Ágúst og Ragnar eru langt í frá þeir einu sem vara við þeirri vegferð sem við erum lögð af stað í. Stjórn Læknafélags Íslands lýsti fyrr á þessu ári þungum áhyggjum af stöðu sérhæfðrar heilbrigðisþjónustu utan sjúkrahúsa. Án samninga við sérfræðilækna „er hætta á að á Íslandi þróist tvöfalt heilbrigðiskerfi, þekking og þjónustustig dali og upp komi viðvarandi læknaskortur á mikilvægum sviðum nútíma læknisfræði“.

Sviptir sjúkratryggingum

En jafnvel þótt rammasamningur sé enn í gildi hafa yfirvöld heilbrigðismála komið í veg fyrir nauðsynlega nýliðun meðal sérfræðilækna, jafnvel á sviðum þar sem þörfin er mikil. Sigurður Björnsson, krabbameinslæknir, segir í Morgunblaðsgrein 4. ágúst að verið sé að bregða fæti fyrir „unga lækna sem lokið hafa sérnámi og hyggjast koma til starfa á Íslandi með nýjustu þekkingu og hefja störf innan heilbrigðisþjónustunnar með sama hætti og forverar þeirra hafa gert til þessa“. Verið sé að svipta sjúklinga sem þurfa á þjónustu að halda, sjúkratryggingum „sem þeir hafa greitt iðgjöld fyrir frá unglingsaldri“:

„Með þessu eru yfirvöld að innleiða mismunun þar eð tryggingarnar taka þátt í greiðslu fyrir þjónustu hjá sumum læknum en ekki fyrir sömu þjónustu hjá öðrum læknum. Þetta eru nýmæli, sem ganga þvert á vinnureglur trygginganna og yfirlýsta stefnu yfirvalda til þessa. Ég fæ mig ekki til að rökræða þessa aðför yfirvalda að heilbrigðisþjónustunni, ég trúi því einfaldlega ekki að við þessa ákvörðun verði staðið.“

Öll höfum við keypt sjúkratryggingu með sköttum og gjöldum til ríkisins, en mörg okkar þurfa að bíða vikum og mánuðum saman til að fá bót meina okkar. Á sama tíma er grafið undan einkarekstri – rekstri sem er mikilvæg og nauðsynleg stoð til að hægt sé að standa við fyrirheit um að allir eigi jafnan og greiðan aðgang að heilbrigðisþjónustu óháð efnahag.

Óskilgetið afkvæmi

Þingmenn og ráðherrar geta ekki virt að vettugi þau varnaðarorð sem óma, jafnt frá leikum sem lærðum. Fjölbreytt rekstrarform, nýsköpun og nýliðun er ekki aðeins spurning um jafnræði og tryggan aðgang allra að heilbrigðisþjónustu heldur atvinnufrelsi heilbrigðisstarfsmanna og öryggi sjúklinga.

Hugsjónin sem liggur að baki íslenska heilbrigðiskerfinu um aðgengi allra að góðri og nauðsynlegri þjónustu verður merkingarlaus þegar almenningur situr fastur á biðlistum ríkisins og horfir á þá efnameiri kaupa þjónustu einkaaðila.

Óskilgetið afkvæmi ríkisvæðingar allrar heilbrigðisþjónustu er tvöfalt kerfi. Gegn því mun ég berjast.

Greinin birtist í Morgunblaðinu 29. ágúst 2018