Diljá Mist Einarsdóttir, þingmaður Sjálfstæðisflokksins:

Hinn 1. janúar 2018 tóku gildi lög um jafnlaunavottun. Með lögunum var lögfest skylda fyrirtækja og stofnana, þar sem 25 eða fleiri starfsmenn starfa, til að öðlast svokallaða jafnlaunavottun með sérstakri vottun faggilts vottunaraðila. Þessi fyrirtæki og stofnanir skulu þannig undirgangast vottunarferli sem á að leiða það í ljós hvort þar ríki launajafnrétti, en þau höfðu mislangan tíma til þess að undirgangast ferlið eftir fjölda starfsmanna. Í greinargerð með lögunum er undirstrikað að launajafnrétti og aðgerðir til að vinna gegn kynbundnum launamun séu afar brýnt hagsmunamál. Frumvarpinu var því ætlað að koma í veg fyrir að konum og körlum væru greidd mismunandi laun fyrir sömu eða sambærileg störf.

Við þekkjum það vel að markmið stjórnvalda eru eitt og árangur svo annað. Ég lagði því fram fyrirspurn á Alþingi til forsætisráðherra um árangur framangreindra laga. Ég spurði m.a. að því hvort merkja mætti mælanlega breytingu á þróun kynbundins launamunar frá lögfestingunni. Ég spurði sömuleiðis hver munurinn væri á þeim fyrirtækjum og stofnunum sem hlotið hefðu jafnlaunavottun og öðrum þegar kemur að kynbundnum launamun.

Í svarinu er sá fyrirvari gerður að skammt sé liðið frá þeim fresti sem atvinnurekendur höfðu til þess að undirgangast ferlið og því segðu nýlegar launarannsóknir ekki alla söguna. Sömuleiðis að jafnlaunavottun sé „ekki skyndilausn“. Hins vegar kemur fram að samkvæmt rannsókn Hagstofu Íslands frá 2021, sem beindist að þróun launamunar kynja 2008-2020, mældist ekki marktækur munur á kynbundnum launamun hjá þeim aðilum sem höfðu fengið jafnlaunavottun og hinum sem hefðu ekki gert það.

Samkvæmt fyrirliggjandi rannsóknum hefur dregið úr kynbundnum launamun á undanförnum árum og áratugum. Í svarinu er sérstaklega tekið fram að launamunur hafi þó dregist meira saman frá árinu 2018 en árin þar á undan. Þrátt fyrir að ekki mælist marktækur launamunur á þeim sem hlotið hafa jafnlaunavottun og öðrum, er staðhæft að flest bendi til þess að lögfestingin hafi haft áhrif á launamun kynja. Þetta er undarleg fullyrðing þar eð nákvæmlega ekkert virðist benda til þess í nýlegri rannsókn Hagstofunnar.

Við þekkjum sömuleiðis vel að stjórnvöld huga ekki endilega að kostnaði og flækjustigi fyrir atvinnurekendur þegar þau leggja á þá íþyngjandi kvaðir. Því spurði ég einnig um kostnað við jafnlaunavottun. Í svari forsætisráðherra kom fram að kostnaður atvinnurekenda við fyrirbærið hefði ekki verið tekinn sérstaklega út. Hins vegar hefðu stjórnendur fyrirtækja m.a. nefnt kostnað við ferlið sem einn af þeim þáttum sem þykja mest íþyngjandi við jafnlaunavottunina. Tímaskortur er þar einnig ofarlega á blaði.

Það er mikilvægt að við fylgjum ákvæðum laga og kjarasamninga um jafnrétti kynjanna og um bann við launamismunun, og eins og fram kemur í svari forsætisráðherra hefur þar mikill árangur náðst undanfarin ár og áratugi. Það er hins vegar mikilvægt að ekki séu lagðar íþyngjandi kvaðir á fyrirtæki án tillits til kostnaðar, hvað þá ef árangurinn mælist ekki ótvíræður. Það verður að veita stjórnvöldum ríkulegt aðhald í þeim efnum.

Ljóst er að skammur tími er liðinn frá innleiðingarskyldu og við bíðum því eftir enn nýrri rannsóknum um áhrif (eða áhrifaleysi) laga um jafnlaunavottun. Sú rannsókn sem þó hefur farið fram gefur þó ákveðna vísbendingu þar um.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 25. maí 2023