Óli Björn Kárason formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis:
Í einfaldleika sínum hefur hlutverk Sjálfstæðisflokksins ekkert breyst í 90 ár; að berjast fyrir frelsi einstaklingsins og virkja sköpunargáfu og athafnaþrá hvers og eins, að tryggja samfélag þar sem dugnaður fær að njóta sín, að tryggja og standa vörð um sjálfstæði þjóðarinnar, að byggja upp þjóðfélag sem sameinast um sáttmála um öfluga heilbrigðisþjónustu fyrir alla, tryggingakerfi til að styðja þá sem þess þurfa í lengri eða skemmri tíma og menntakerfi þar sem nemendur fá að rækta hæfileika sína og búa sig undir framtíðina.
Við sem höfum skipað okkur undir gunnfána sjálfstæðisstefnunnar viljum ekki aðeins gera tilveruna bærilegri heldur skemmtilegri og litbrigði mannlífsins fjölbreyttari. Markmiðið er að fjölga tækifærunum, bæta lífskjör allra og búa í haginn fyrir framtíðina með því að treysta ungu fólki. Rauði þráðurinn í hugmyndabaráttunni er mannhelgi einstaklingsins og að andlegt og efnahagslegt frelsi sé frumréttur hvers og eins. Eitt af því sem sameinar okkur sjálfstæðismenn er sú bjargfasta trú að eitt meginhlutverk stjórnvalda sé að hvetja og styðja við framtakssemi fólks.
Hugsjónamaðurinn, hagfræðingurinn og þingmaðurinn Birgir Kjaran (1916-1976) orðaði þetta vel þegar hann skrifaði um sjálfstæðisstefnuna fyrir 60 árum:
„Æðsta takmark samfélags á því að vera að veita einstaklingunum allt það frelsi, sem þeir þarfnast til þess að fá að fullu notið hæfileika sinna og mannkosta, án þess að þrengja eða óvirða rétt annarra einstaklinga eða tefla öryggi þjóðarheildarinnar í hættu.“
Höft og forræðishyggja
Síðastliðinn laugardag fögnuðu því sjálfstæðismenn að 90 ár voru frá því að Íhaldsflokkurinn og Frjálslyndi flokkurinn sameinuðust undir merkjum Sjálfstæðisflokksins. Í upphafi mörkuðu forystumenn Sjálfstæðisflokksins stefnuna. Berjast skyldi fyrir frelsi og fullu sjálfstæði þjóðarinnar en um leið voru gefin fyrirheit um að flokksmenn ætli að „vinna í innanlandsmálum að víðsýnni og þjóðlegri umbótastefnu á grundvelli einstaklingsfrelsis og atvinnufrelsis með hagsmuni allra stétta fyrir augum“.
Tæpum 20 árum síðar undirstrikaði Ólafur Thors, formaður Sjálfstæðisflokksins, mikilvægi athafnafrelsis í landsfundarræðu 1948:
„Í okkar landi er mikill auður en hann er torsóttur. Enginn þarf að ætla að við fáum til langframa staðið undir óhjákvæmilegum kostnaði af því að halda uppi fyrirmyndar menningarríki í 100 þúsund ferkílómetra landi, byggðu 130 þúsund mönnum, án þess að hagnýta auðæfi landsins rétt. En það verður aldrei gert ef mannsorkan og frelsið er læst í læðing. Það næst aldrei ef kröftunum er varið í að glíma við ráð og nefnd og banka og nefnd og stjórn og ný ráð o.s.frv., í stað þess að einbeina þeim í sókninni á hendur auðæfunum, sem falin eru í skauti náttúrunnar, og aðeins bíða þar eftir virkri hönd og auknu framtaki.“
Auðvitað hafa skipst á skin og skúrir í sögu Sjálfstæðisflokksins. Aldrei hefur hins vegar verið vikið af þeim grunni sem stefnan var byggð á. Eftir að hinni eiginlegu sjálfstæðisbaráttu lauk með stofnun lýðveldisins árið 1944 hafa atvinnufrelsi, réttindi einstaklinga, forræðishyggja og haftakerfi verið þungamiðja í pólitískum átökum hér á landi. Hlutverk Sjálfstæðisflokksins í þessum átökum hefur alltaf verið ljóst. Þótt oft hafi gengið hægt að hrinda stefnumálum í framkvæmd hefur hugmyndafræði frjálsræðis hægt og bítandi náð yfirhöndinni.
Múrar haftabúskapar hrundu ekki af sjálfu sér. Verslunarfrelsi fékkst ekki án átaka. Innflutningsskrifstofa ríkisins, sem útdeildi leyfum til innflutnings, var ekki lögð niður fyrr en í fulla hnefana. Það þurfti margar og ítrekaðar tilraunir til að tryggja frelsi á öldum ljósvakans – afnám einokunar ríkisins á útvarps- og sjónvarpsrekstri mætti harðri andstöðu. Sjálfstæðisflokkurinn einn stóð einhuga að því að leyfa vindum frelsis að leika um útvarp og sjónvarp. Það þurfi einbeittan vilja til að brjóta einokun ríkisins á fjarskiptamarkaði á bak aftur og innleiða samkeppni.
Það er á grunni hugmyndafræði einstaklings- og athafnafrelsis sem einkaaðilar hafa fengið að blómstra innan menntakerfisins; Hjallastefnan, Háskólinn í Reykjavík, Verslunarskólinn, Tækniskólinn svo dæmi séu nefnd. Með því að innleiða fjölbreytni inn í menntakerfið hefur möguleikum ungs fólks verið fjölgað.
Dæmin eru miklu fleiri, stór og smá.
Farvegur hugmynda
Í umróti stjórnmála síðustu árin hefur verið reynt að afmá skilin sem eru á milli vinstri og hægri, milli ríkisafskiptasinna og talsmanna athafnafrelsis. Allt á að vera faglegt, ræða á málin og forðast átök. Ég hef stundum leyft mér að halda því fram að samfélagsverkfræðingar séu að ná yfirhöndinni og hugmyndafræðin að gefa eftir. Þó er það svo að hugmyndafræðileg átök og hörð skoðanaskipti skila okkur áfram. Þetta á við um réttindabaráttu samkynhneigðra, um jafnan rétt kynjanna, um baráttuna gegn ofurvaldi yfirstétta, um frelsi einstaklingsins að vera hann sjálfur. Mestu og öflugustu velferðarríki samtímans eru þau þar sem samkeppni hugmynda – átök hugmynda – hefur verið leyfð.
Ekki síst vegna þessa er mikilvægt að Sjálfstæðisflokkurinn haldi áfram að vera farvegur fyrir nýjar hugmyndir og ýti undir skoðanaskipti. Oft hefur verið tekist hart á um menn og málefni. Á stundum hafa sár verið rist sem flest hafa gróið enda öllum ljóst að fleira sameinar sjálfstæðismenn en sundrar. En líklega hefur ein mesta gæfa Sjálfstæðisflokksins verið sú hversu óhræddir flokksmenn hafa verið að ryðja ungu fólki braut, treysta því til forystustarfa.
Fyrir þá sem fyrir eru á fleti eða eru gamalreyndir og hertir í eldi stjórnmálanna, getur verið erfitt að skilja nýja strauma, átta sig á hugmyndum sem horfa til framtíðar eða sætta sig við að þeir yngri geri tilkall til þess að taka við keflinu. Þannig hefur það líklega alltaf verið. Þeir sem sestir eru í helgan stein eða hætt daglegri þátttöku í stjórnmálum glímdu sjálfir við tregðulögmálið þegar þeir hösluðu sér völl á sviði stjórnmála. Margir geta litið stoltir yfir ferilinn, sáttir við dagsverkið. Þeir öðrum fremur ættu að horfa bjartsýnir til framtíðar – ungt hæfileikaríkt fólk sem byggir á traustum grunni sjálfstæðisstefnunnar er að taka við og mun leiða frelsisbaráttu sem hófst fyrir 90 árum.
Í einfaldleika sínum hefur hlutverk Sjálfstæðisflokksins ekkert breyst í 90 ár; að berjast fyrir frelsi einstaklingsins og virkja sköpunargáfu og athafnaþrá hvers og eins, að tryggja samfélag þar sem dugnaður fær að njóta sín, að tryggja og standa vörð um sjálfstæði þjóðarinnar, að byggja upp þjóðfélag sem sameinast um sáttmála um öfluga heilbrigðisþjónustu fyrir alla, tryggingakerfi til að styðja þá sem þess þurfa í lengri eða skemmri tíma og menntakerfi þar sem nemendur fá að rækta hæfileika sína og búa sig undir framtíðina.
Við sem höfum skipað okkur undir gunnfána sjálfstæðisstefnunnar viljum ekki aðeins gera tilveruna bærilegri heldur skemmtilegri og litbrigði mannlífsins fjölbreyttari. Markmiðið er að fjölga tækifærunum, bæta lífskjör allra og búa í haginn fyrir framtíðina með því að treysta ungu fólki. Rauði þráðurinn í hugmyndabaráttunni er mannhelgi einstaklingsins og að andlegt og efnahagslegt frelsi sé frumréttur hvers og eins. Eitt af því sem sameinar okkur sjálfstæðismenn er sú bjargfasta trú að eitt meginhlutverk stjórnvalda sé að hvetja og styðja við framtakssemi fólks.
Hugsjónamaðurinn, hagfræðingurinn og þingmaðurinn Birgir Kjaran (1916-1976) orðaði þetta vel þegar hann skrifaði um sjálfstæðisstefnuna fyrir 60 árum:
„Æðsta takmark samfélags á því að vera að veita einstaklingunum allt það frelsi, sem þeir þarfnast til þess að fá að fullu notið hæfileika sinna og mannkosta, án þess að þrengja eða óvirða rétt annarra einstaklinga eða tefla öryggi þjóðarheildarinnar í hættu.“
Höft og forræðishyggja
Síðastliðinn laugardag fögnuðu því sjálfstæðismenn að 90 ár voru frá því að Íhaldsflokkurinn og Frjálslyndi flokkurinn sameinuðust undir merkjum Sjálfstæðisflokksins. Í upphafi mörkuðu forystumenn Sjálfstæðisflokksins stefnuna. Berjast skyldi fyrir frelsi og fullu sjálfstæði þjóðarinnar en um leið voru gefin fyrirheit um að flokksmenn ætli að „vinna í innanlandsmálum að víðsýnni og þjóðlegri umbótastefnu á grundvelli einstaklingsfrelsis og atvinnufrelsis með hagsmuni allra stétta fyrir augum“.
Tæpum 20 árum síðar undirstrikaði Ólafur Thors, formaður Sjálfstæðisflokksins, mikilvægi athafnafrelsis í landsfundarræðu 1948:
„Í okkar landi er mikill auður en hann er torsóttur. Enginn þarf að ætla að við fáum til langframa staðið undir óhjákvæmilegum kostnaði af því að halda uppi fyrirmyndar menningarríki í 100 þúsund ferkílómetra landi, byggðu 130 þúsund mönnum, án þess að hagnýta auðæfi landsins rétt. En það verður aldrei gert ef mannsorkan og frelsið er læst í læðing. Það næst aldrei ef kröftunum er varið í að glíma við ráð og nefnd og banka og nefnd og stjórn og ný ráð o.s.frv., í stað þess að einbeina þeim í sókninni á hendur auðæfunum, sem falin eru í skauti náttúrunnar, og aðeins bíða þar eftir virkri hönd og auknu framtaki.“
Auðvitað hafa skipst á skin og skúrir í sögu Sjálfstæðisflokksins. Aldrei hefur hins vegar verið vikið af þeim grunni sem stefnan var byggð á. Eftir að hinni eiginlegu sjálfstæðisbaráttu lauk með stofnun lýðveldisins árið 1944 hafa atvinnufrelsi, réttindi einstaklinga, forræðishyggja og haftakerfi verið þungamiðja í pólitískum átökum hér á landi. Hlutverk Sjálfstæðisflokksins í þessum átökum hefur alltaf verið ljóst. Þótt oft hafi gengið hægt að hrinda stefnumálum í framkvæmd hefur hugmyndafræði frjálsræðis hægt og bítandi náð yfirhöndinni.
Múrar haftabúskapar hrundu ekki af sjálfu sér. Verslunarfrelsi fékkst ekki án átaka. Innflutningsskrifstofa ríkisins, sem útdeildi leyfum til innflutnings, var ekki lögð niður fyrr en í fulla hnefana. Það þurfti margar og ítrekaðar tilraunir til að tryggja frelsi á öldum ljósvakans – afnám einokunar ríkisins á útvarps- og sjónvarpsrekstri mætti harðri andstöðu. Sjálfstæðisflokkurinn einn stóð einhuga að því að leyfa vindum frelsis að leika um útvarp og sjónvarp. Það þurfi einbeittan vilja til að brjóta einokun ríkisins á fjarskiptamarkaði á bak aftur og innleiða samkeppni.
Það er á grunni hugmyndafræði einstaklings- og athafnafrelsis sem einkaaðilar hafa fengið að blómstra innan menntakerfisins; Hjallastefnan, Háskólinn í Reykjavík, Verslunarskólinn, Tækniskólinn svo dæmi séu nefnd. Með því að innleiða fjölbreytni inn í menntakerfið hefur möguleikum ungs fólks verið fjölgað.
Dæmin eru miklu fleiri, stór og smá.
Farvegur hugmynda
Í umróti stjórnmála síðustu árin hefur verið reynt að afmá skilin sem eru á milli vinstri og hægri, milli ríkisafskiptasinna og talsmanna athafnafrelsis. Allt á að vera faglegt, ræða á málin og forðast átök. Ég hef stundum leyft mér að halda því fram að samfélagsverkfræðingar séu að ná yfirhöndinni og hugmyndafræðin að gefa eftir. Þó er það svo að hugmyndafræðileg átök og hörð skoðanaskipti skila okkur áfram. Þetta á við um réttindabaráttu samkynhneigðra, um jafnan rétt kynjanna, um baráttuna gegn ofurvaldi yfirstétta, um frelsi einstaklingsins að vera hann sjálfur. Mestu og öflugustu velferðarríki samtímans eru þau þar sem samkeppni hugmynda – átök hugmynda – hefur verið leyfð.
Ekki síst vegna þessa er mikilvægt að Sjálfstæðisflokkurinn haldi áfram að vera farvegur fyrir nýjar hugmyndir og ýti undir skoðanaskipti. Oft hefur verið tekist hart á um menn og málefni. Á stundum hafa sár verið rist sem flest hafa gróið enda öllum ljóst að fleira sameinar sjálfstæðismenn en sundrar. En líklega hefur ein mesta gæfa Sjálfstæðisflokksins verið sú hversu óhræddir flokksmenn hafa verið að ryðja ungu fólki braut, treysta því til forystustarfa.
Fyrir þá sem fyrir eru á fleti eða eru gamalreyndir og hertir í eldi stjórnmálanna, getur verið erfitt að skilja nýja strauma, átta sig á hugmyndum sem horfa til framtíðar eða sætta sig við að þeir yngri geri tilkall til þess að taka við keflinu. Þannig hefur það líklega alltaf verið. Þeir sem sestir eru í helgan stein eða hætt daglegri þátttöku í stjórnmálum glímdu sjálfir við tregðulögmálið þegar þeir hösluðu sér völl á sviði stjórnmála. Margir geta litið stoltir yfir ferilinn, sáttir við dagsverkið. Þeir öðrum fremur ættu að horfa bjartsýnir til framtíðar – ungt hæfileikaríkt fólk sem byggir á traustum grunni sjálfstæðisstefnunnar er að taka við og mun leiða frelsisbaráttu sem hófst fyrir 90 árum.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 29. maí 2019.
