Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir varaformaður Sjálfstæðisflokksins og ferðamála-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra:
Viðkvæm og ískyggileg staða er uppi eftir að það slitnaði upp úr viðræðum Samtaka atvinnulífsins og fjögurra stéttarfélaga sem semja fyrir hönd tuga þúsunda starfsmanna. Mikið er í húfi fyrir alla landsmenn að viðræðurnar verði leiddar farsællega til lykta á raunhæfum forsendum sem fyrst.
Væntingar og viðbrögð
Kröfugerð félaganna gagnvart atvinnurekendum liggur fyrir að því leyti sem hún var kynnt opinberlega fyrir nokkrum mánuðum. Ein af meginkröfunum var að eftir tvö ár myndi krónutala lágmarkslauna hafa hækkað um ríflega 40%. Tölur hafa síðan birst í fjölmiðlum um að krafist sé enn meiri hækkana handa hópum með töluvert hærri tekjur.
Frá sjónarhóli stéttarfélaganna er tilboð Samtaka atvinnulífsins óásættanlegt með öllu að þeirra sögn.
Félögin birtu líka opinberlega lista yfir kröfur gagnvart stjórnvöldum. Sérstaklega var farið fram á að skattalækkun á lágar og millitekjur yrði fjármögnuð með því að hækka skatta á aðra.
Eftir að fjármálaráðherra kynnti skattalækkunar- og barnabótapakka ríkisstjórnarinnar fyrr í þessari viku sendu félögin fjögur frá sér sameiginlega yfirlýsingu þar sem þau lýstu ekki einungis vonbrigðum yfir tillögunum heldur einnig reiði.
Vandséð er hvaðan væntingar gátu hafa skapast um annað og meira en kynnt hefur verið en yfirlýsingar um „reiði“ eru til marks um þá hörku sem er í deilunni og virðist síst fara minnkandi.
Frá sjónarhóli okkar sem stöndum að ríkisstjórninni voru það vonbrigði að umræðan skyldi af einhverjum ástæðum snúast um allt annað en þær miklu kjarabætur sem í tillögum stjórnvalda felast. Það var til að mynda furðulega lítið látið með stórtíðindi á borð við lengingu fæðingarorlofs og hækkun barnabóta auk skattalækkana til lágtekjuhópa og aðgerða í húsnæðismálum. Alls nemur útspil ríkisins um 30 milljörðum.
Hér má einnig minna á að sveitarfélög innheimta meirihlutann af staðgreiðslusköttum láglaunafólks í formi útsvars en eru þó aðeins áhorfendur að þessari stöðu þó að flest hafi þau ákveðið að hafa útsvar sitt í hámarki.
Horft um öxl
Á því herrans ári 2007 sagði formaður Verkalýðsfélags Akraness að hækka þyrfti lágmarkslaun í landinu úr 125 þúsund krónum upp í um 176 þúsund. Í dag er krafan að þau hækki úr 300 þúsundum í 425 þúsund.
Munurinn á tölunum núna og fyrir tólf árum er sláandi. En við vitum öll að þótt tekist hafi að hækka kaupmátt lægstu launa mikið á undanförnum árum – meira en annarra – endurspeglar munurinn á þessum tölum ekki hreina kjarabót fyrir fólkið sem hefur þessi laun. Verðbólgan sér til þess.
Kaupmáttur segir meira en krónur. Það er ekki innantómur frasi heldur staðreynd. Sprenging í ferðaþjónustu og aðrir þættir hafa haldið verðbólgunni í skefjum undanfarin ár þrátt fyrir langvarandi góðæri. Nú eru hins vegar blikur á lofti í þeim efnum eins og allir vita og kólnun ekki bara í kortunum heldur hafin.
Óvenjulegur taktur
Ásgeir Jónsson hagfræðingur benti á það í vikunni að margt væri óvenjulegt við þessar samningaviðræður í sögulegu samhengi. Til dæmis væri óvenjulegt að farið væri fram á miklar kauphækkanir þegar samdráttur blasti við í helstu útflutningsgrein landsins, ferðaþjónustunni, og efnahagslífið væri á leið niður eftir sjö ára hagvöxt. Yfirleitt hefðu verkalýðsfélög sýnt „hörku í uppsveiflu en hófsemi í niðursveiflu“, en því væri öfugt farið nú. Einnig væru kröfurnar lagðar fram án kostnaðarmats og áhrifagreiningar.
Ónýtt módel?
Fyrir hálfu öðru ári, á haustmánuðum 2017, varaði Bjarni Benediktsson við þeirri stöðu sem hætt er við að sé að verða að veruleika nú. Hann tók fram að of mikil einföldun væri að skella skuldinni á einhverja tiltekna aðila í ljósi þess að sjálf aðferðafræði okkar væri gölluð:
„Leitin að sökudólgnum beinir sjónum okkar frá aðalatriðinu sem er að vinnumarkaðslíkanið á Íslandi er í raun ónýtt. Ég veit að þetta eru stór orð, en hver getur mótmælt því þegar hver höndin er uppi á móti annarri, jafnvel í upphafi samningalotu? Það er lítil samvinna til staðar og skipulagið í kjaraviðræðum er tilviljanakennt og mjög breytilegt frá einum kjaraviðræðum til þeirra næstu. Það hvað okkur hefur lítið miðað undanfarna áratugi í að bæta úr þessu er stærsti einstaki veikleiki íslenskra efnahagsmála um þessar mundir.“
Bjarni bætti við að við þyrftum að koma betra skipulagi á kjaraviðræður; samkeppnishæfni þjóðarbúsins þyrfti að verða ráðandi um það svigrúm sem kjarasamningar byggðust á. Það er órjúfanlegur hluti hins margumtalaða norræna módels.
Trúnaðurinn
Hefð er fyrir því að trúnaður ríki um kröfur og tilboð þegar viðræður eru á viðkvæmu stigi, meðal annars um það sem fram fer hjá sáttasemjara. Þetta er umhugsunarefni. Kjarabarátta er í æ meira mæli stunduð í fjölmiðlum og með auglýsingaherferðum. Báðir aðilar lýsa túlkun sinni á kröfum og tilboðum hins en almenningur, sem á mikilla hagsmuna að gæta, hefur litlar sem engar forsendur til að meta um hvað deilan snýst í raun. Sögusagnir og óstaðfestar fréttir flækja myndina enn frekar. Á tímum aukins gagnsæis á mörgum sviðum má spyrja má hvort heiðarlegra, sanngjarnara og skilvirkara væri að einfaldlega opna þetta ferli, sem snýst þegar upp er staðið ekki bara um lífsafkomu þeirra sem sitja við borðið heldur allrar þjóðarinnar.
Greinin birtist í Morgunblaðinu 23. febrúar 2019.
