Óli Björn Kárason, formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis:
Íslendingum hefur tekist það sem fáum þjóðum hefur auðnast: Gert sjávarútveg að arðbærri atvinnugrein, sem nýtir auðlindir með sjálfbærum hætti. Þeir tímar eru að baki þegar útgerð og fiskvinnsla voru eins og þurfalingar sem voru háðir duttlungum yfirvaldsins. Haldið við hungurmörk en á lífi með millifærslum úr opinberum og hálfopinberum sjóðum og gengisfellingum.
Það hefur mikið vatn runnið til sjávar frá því að stjórn efnahagsmála snérist ekki síst um að viðhalda rotnu kerfi millifærslna og tryggja rekstur óhagkvæms sjávarútvegs, þar sem auðlindum var sóað. Almenningur greiddi brúsann. Launahækkanir voru étnar upp með gengisfellingum og óðaverðbólgu. Skussarnir fengu skjól til að halda áfram að gera út en útsjónarsömum dugnaðarforkum var haldið niðri. Kostnaðurinn var verri lífskjör launafólks, veikara efnahagslíf og lakara velferðarkerfi.
Gengisfelling, gengissig og gengisbreyting voru fastir liðir í lífi okkar Íslendinga. Til að „lina þjáningar“ almennings töldu stjórnmálamenn fara betur á því að tala um gengisaðlögun en gengisfellingu. Í óreiðu efnahagsmála var gripið til þeirra ráða að loka gjaldeyrisdeildum bankanna. Enginn skyldi fá gjaldeyri á meðan gengið væri „leiðrétt“. Opinber umræða hringaðist um deilur um hvort gengið ætti að lækka um 10, 15 eða jafnvel 20%. Erfiðleikum í útgerð og fiskvinnslu var velt yfir á almenning og önnur fyrirtæki.
Hagkvæmni í stað sóunar
Hægt og bítandi hefur okkur tekist að vinda ofan af vitleysunni. Kvótakerfið lagði grunninn að framsókn sjávarútvegs. Arðbær fyrirtæki hafa verið byggð upp. Hagkvæmni hefur komið í stað sóunar, byggð á skynsamlegu stjórnkerfi fiskveiða – kvótakerfi með framsali. Markviss markaðssókn, aukin gæði og betri nýting hráefnis hefur gert ríkissjóði mögulegt að leggja sérstakar byrðar á sjávarútveginn sem keppir við ríkisstyrkta keppinauta.Í heild greiddi sjávarútvegurinn yfir 152 milljarða króna í skatta á árunum 2010 til 2016. Enginn önnur atvinnugrein greiðir meira í sameiginlegan sjóð landsmanna. Tekjuskattur, tryggingagjald, kolefnisgjald, veiðigjald og aflagjald. Ekki er lengur tekist á um hversu mikið eigi að fella gengi krónunnar og rýra kaupmátt launafólks, heldur hversu þungar álögur eigi að leggja á sjávarútveginn, sem er eina atvinnugreinin sem greiðir sérstakt auðlindagjald.
Þegar tekin er ákvörðun um álagningu veiðigjalda – sé það ætlunin á annað borð að tryggja áfram arðbæran sjávarútveg – verður ekki hjá því komist að taka mið af þeim veruleika sem blasir við sjávarútvegsfyrirtækjum. Jafnvel þeir sem ala á öfund og tortryggni í garð sjávarútvegs komast ekki í kringum staðreyndir. Í skrumi pólitískra deilna verða engin gild rök færð fyrir því að brjóta jafnræðisreglu við álagningu veiðigjalda.
Þráhyggja og öfund
Það liggur fyrir að á sama tíma og útflutningstekjur sjávarútvegsins hafa lækkað verulega hafa veiðigjöld tvöfaldast í krónum talið. Mikilvægir markaðir hafa lokast og launakostnaður hefur hækkað líkt og hjá öðrum atvinnugreinum. Samkeppnisstaða íslenskra sjávarafurða hefur með öðrum orðum versnað.Í skýrslu Deloitte, sem unnin var fyrir sjávarútvegsráðuneytið, er talið að EBITDA sjávarútvegsins á síðasta ári hafi lækkað um 20-37% frá fyrra ári. Þetta þýðir að EBITDA hefur lækkað um 42-59% á tveimur árum. Menn þurfa að vera vel forhertir að halda því fram að við ákvörðun opinberra gjalda og skatta atvinnulífsins eigi í engu að taka tillit til afkomu fyrirtækjanna. Allir vita til hvers það leiðir.
„Umræðan á Íslandi um kvótakerfið er óheilbrigð þráhyggja,“ sagði dr. Þráinn Eggertsson, prófessor í hagfræði, í viðtali við Frjálsa verslun árið 2011. Þráinn sem er einn fremsti hagfræðingur heims á sviði stofnanahagfræði, hefur fært rök fyrir því að fiskveiðistjórnunarkerfið sé merkilegasta framlag Íslands í skipulagsmálum. Þjóðir sem reka ríkisstyrktan sjávarútveg líta til Íslands með öfundaraugum. Ísland er eina landið innan OECD sem ekki heldur úti umfangsmiklu styrkjakerfi fyrir fiskveiðar og vinnslu. Á meðan aðrar þjóðir eru með sjávarútveg á opinberu framfæri greiða íslensk fyrirtæki skatta og gjöld til ríkissjóðs. En þessar staðreyndi hafa ekki komið í veg fyrir að reynt sé að ala á öfund og skapa tortryggni í garð sjávarútvegs.
Pólitískir lukkuriddarar nota þau vopn sem hentar hverju sinni. Arðgreiðslur til hluthafa sjávarútvegsfyrirtækja eru sagðar óeðlilegar og merki um að fyrirtækin geti vel greitt hærri veiðigjöld – miklu hærri. Þó liggur fyrir að arðgreiðslur í sjávarútvegi eru lægri en gerist og gengur. Samkvæmt tölum Hagstofunnar voru arðgreiðslur sem hlutfall af hagnaði á árunum 2010 til 2016 um 21% hjá fyrirtækjum í sjávarútvegi. Arðgreiðslur í öðrum atvinnugreinum voru 31%.
Pétur Hafsteinn Pálsson, framkvæmdastjóri Vísis í Grindavík, sýndi ágætlega fram á hvernig reynt er að rugla umræðuna um arðgreiðslur og veiðigjöld. Í viðtali við Viðskiptablaðið í janúar síðastliðnum, sagði Pétur Hafsteinn meðal annars:
„Veiðigjöldin sem við [Vísir hf.] borgum á einu ári núna, 300 milljónir, eru það sama og við höfum borgað okkur í arð á 20 árum.“
Skattlagning og samkeppnishæfni
Sá er þetta skrifar hefur ítrekað bent á hve nauðsynlegt það er að huga að samkeppnishæfni íslenskra fyrirtækja þegar teknar eru ákvarðanir um skatta og gjöld. Þetta á við um allar atvinnugreinar. Álögur á fyrirtæki umfram það sem gengur og gerist í helstu samkeppnislöndum, veikir stöðuna jafnt á erlendum mörkuðum sem innlendum. Þessi sannindi eiga að vera öllum ljós. Þegar tekist er á um hvort veiðigjöld eigi að vera hærri eða lægri, verður ekki undan því komist að hafa í huga að helstu keppinautar íslenskra sjávarafurða njóta verndar og ríkisstyrkja, á sama tíma og hagkvæmur rekstur hefur gert okkur kleift að gera tilkall til þess að sjávarútvegur greiði í sameiginlega sjóði okkar.
Auðvitað á það ekki að koma á óvart að pólitískir lukkuriddarar vilji umbylta stjórnkerfi fiskveiða og ekki síður stórauka álögur á sjávarútveginn. Það er hins vegar athyglisvert hverjir hafa ákveðið að gerast skjaldsveinar lukkuriddaranna.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 6. júní 2018
