Guðrún Hafsteinsdóttir dómsmálaráðherra:
Ég naut þess heiðurs í byrjun mánaðarins að vera heiðursgestur á Íslendingahátíðum í Mountain í Norður-Dakóta í Bandaríkjunum og í Gimli í Manitobafylki í Kanada.
Ég, eins og margir aðrir Íslendingar, hef átt mér þann draum að heimsækja þessar slóðir og kynnast af eigin raun þeim staðháttum og samfélagi sem Íslendingar völdu sér sem ný heimkynni eftir að hafa flust frá Íslandi á erfiðum tímum hér á landi.
Ég held ég geti talað fyrir munn flestra sem heimsótt hafa þessar slóðir að það er lífsreynsla sem aldrei gleymist. Það er ólýsanlegt að finna gestrisnina, þjóðræknina og þrána eftir að halda í hina íslensku taug.
Seinni hluta nítjándu aldar lögðust kuldi, hafís og öskufall úr iðrum jarðar af miklum þunga á íslenska þjóð. Svo illa vildi til að fólksfjölgun var á þessum sama tíma umfram það sem landið gat borið og þegar náttúruhamfarir bættust ofan á neyðina skapaðist svo mikið upplausnarástand að áður en yfir lauk stigu um 20% þjóðarinnar um borð í ókunnugt skip og sigldu til ókunnrar heimsálfu í leit að betra lífi.
Aðeins hluti íslensku landnemanna komst óskaddaður á leiðarenda og landtakan reyndist sumum gríðarlega erfið. Við tók strembið verkefni að læra á nýja landið, skapa nytjar með nýju lagi og skilja veðrið.
Það var búið að slíta upp ræturnar og reið nú á að finna nýjan svörð til að binda sig við. Á öllum tímum skiptir það mestu máli að manneskjur alheimsins upplifi að þær séu ekki eyland. Það er gömul saga og ný.
Þessi reynsla lifir kynslóð fram af kynslóð.
Á hverju ári kemur fólk saman til að fagna Íslendingadeginum í Vesturheimi. Fólk kemur saman til að fagna rótunum, upprunanum og sameiginlegri sögu sem hefur snúist úr nístandi fátækt og harmi yfir í gnægð og gleði.
„Þjóðrækni snýst um umburðarlyndi, víðsýni og náungakærleik,“ sagði Guðni Th. Jóhannesson, fyrrverandi forseti Íslands, í ræðu eitt sinn sem hann flutti í Kanada. Hann minnti á að frændrækni er að vilja vita um hagi ættfólks síns, sinnar eigin fjölskyldu. Frændrækni er lofsverð. Þjóðrækni snýst um umburðarlyndi, víðsýni og náungakærleik.
Fyrir smáríki eins og úfnu eldfjallaeyjuna Ísland sem skagar upp úr Norðursjónum má segja það eins og það er að okkur Íslendingum finnst magnað að til sé hópur annars fólks á öðru svæði sem samsamar sig okkur og heldur í heiðri íslenska arfleifð í Norður-Ameriku. Það er mikilvægt að þessi tengsl rofni ekki og því eigum að gera enn meira af því að byggja brýr á milli gamla og nýja Íslands.
Mig langar að enda orð mín á nokkrum ljóðlínum eftir Klettafjallaskáldið Stephan G. Stephansson sem ekki þarf að hafa mörg orð um en lýsa þó karaktereinkennum okkar Íslendinga sem mér finnst góð áminning um hvernig arfleifð eyju elds og íss hefur mótað okkur Íslendinga í gegnum aldirnar:
Þó þú langförull legðir
sérhvert land undir fót,
bera hugur og hjarta
samt þíns heimalands mót.
Á morgun fagnar Þjóðræknisfélagið 85 ára afmæli en félagið var stofnað árið 1939 með það að markmiði að efla samskipti og samvinnu Íslendinga og Vestur-Íslendinga. Ég hvet sem flesta til að koma og fagna þessum tímamótum á Hótel Natura kl. 14 á morgun.
Greinin birtist í Morgunblaðinu 24. ágúst 2024.
