Óli Björn Kárason formaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins:
Það er í eðli sumra að sjá aðeins hið neikvæða og neita að viðurkenna hið jákvæða. Svo eru alltaf einhverjir sem telja það þjóna pólitískum markmiðum að mála flest dökkum litum. Þess vegna er þeim þvert um geð að dregnar séu fram tölulegar staðreyndir sem kynda illa undir þann bölmóð sem þykir henta til að fella pólitískar keilur.
Þvert á það sem reikna hefði mátt með standa íslensk heimili sterkt eftir að hafa siglt í gegnum erfitt tímabil Covid-faraldursins:
Hagstofan áætlar að ráðstöfunartekjur heimilanna hafi aukist um 7,5% árið 2021. Ráðstöfunartekjur á mann jukust um 5,6%.
Kaupmáttur ráðstöfunartekna á mann jókst um um 1,1%.
Kaupmáttur ráðstöfunartekna á mann hefur hækkað um þriðjung frá árinu 2013.
Heildartekjur heimilanna jukust um 8,6% á síðasta ári – þyngst vega launatekjur sem áætlað er að hafi aukist um ríflega 155 milljarða frá fyrra ári eða um tæplega 10%. Aukning launatekna skýrist bæði af launahækkunum og minnkandi atvinnuleysi. Að meðaltali hækkuðu laun um 8,3% samkvæmt launavísitölu Hagstofunnar. Starfandi einstaklingum fjölgaði um 2,1%.
Um 4% heimila áttu erfitt með að láta enda ná saman á síðasta ári, borið saman við 6% árið á undan. 21% átti nokkuð erfitt sem er lækkun frá fyrra ári. Aldrei hefur hlutfall þeirra heimila sem átti erfitt eða nokkuð erfitt verið lægra.
75% heimila áttu auðvelt með að láta enda ná saman. Árið 2013 var hlutfallið innan við 50%.
Vanskil heimila eru lítil og hafa farið lækkandi að því er kemur fram í nýjasta hefti Fjármálastöðugleika Seðlabankans. Vanskilahlutfall útlána viðskiptabankanna til heimila var 0,9% í lok árs 2021 og hafði lækkað um 1 prósentu frá því heimsfaraldurinn hófst. Vanskilatölurnar benda því ekki til vaxandi greiðsluvanda, en Seðlabankinn bendir á að hlutfallið sé mjög lágt bæði í sögulegu samhengi og í alþjóðlegum samanburði, en í lok þriðja ársfjórðungs á síðasta ári var það að meðaltali 2,5% í Evrópu.
Lífskjör aldrei betri
Lífskjararannsókn Hagstofunnar sem kynnt var í síðustu viku leiðir í ljós að lífskjör hér á landi hafa aldrei verið betri. Hlutfall heimila sem segjast búa við efnislegan skort er nálægt sögulegu lágmarki og aldrei hafa færri heimili sagst eiga í erfiðleikum með að mæta óvæntum útgjöldum. En það er áhyggjuefni að þrátt fyrir að hlutfall leigjenda sem segist búa við efnislegan skort hafi lækkað á undaförnum árum, er það miklu hærra en hjá þeim sem búa í eigin húsnæði; 10,9% á móti 2,4%. Árið 2011 töldu liðlega 18% leigjenda sig búa við skort á efnislegum gæðum.
Það er sameiginlegt afrek stjórnvalda, launafólks og fyrirtækja að sigla í gegnum efnahagslegar þrengingar sem fylgju faraldrinum síðustu tvö ár með þeim hætti sem gert var; aukinn kaupmáttur, minni vanskil, betri lífskjör og sterkari staða heimilanna þegar á heildina er litið.
Árangurinn á síðustu árum hefur ekki verið sjálfgefinn. Stærsta áskorunin á komandi misserum er að varðveita það sem á hefur unnist en um leið vinna að því að létta undir með þeim sem lakast standa. Innrásin í Úkraínu hefur neikvæð áhrif á íslenskt efnahagslíf og afleiðingar Covid á heimsviðskiptin eru enn að koma fram. Verðbólguþrýstingur er mikill hér á landi líkt og í öllum viðskiptalöndum okkar þar sem hann er jafnvel mun meiri.
Fullkomið ábyrgðarleysi
Öllum má vera ljóst að tímabil stöðugt batnandi lífskjara er að baki og það mun reyna á stjórnvöld og aðila vinnumarkaðarins að verja lífskjörin sem hafa ekki verið betri. Innistæða fyrir almennum launahækkunum er ekki fyrir hendi á næstu misserum. Stjórnmálamenn verða að setja hugmyndir sínar um sífellt aukin útgjöld ríkisins niður í skúffu. Ýmis draumaverkefni verða að bíða. Tími aðhalds í opinberum rekstri er runninn upp. Takist vel til á vinnumarkaði og í opinberum fjármálum eru allar forsendur fyrir því að hægt sé að hefja nýja sókn til enn betri lífskjara þegar halla fer á komandi ár.
Íslenskur efnahagur stendur sterkt eftir ágjöf síðustu missera. En um leið og engin ástæða er til að mála skrattann á vegginn væri það dómgreinarleysi að virða að vettugi þau viðvörunarljós sem blikka í alþjóðlegum efnahagsmálum. Gamall fjandi okkar Íslendinga – verðbólgan – hefur minnt á sig. Og þótt heimilin standi sterkt eru vísbendingar um vaxandi áhættu vegna skuldsetningar, þar sem hlutfall skulda af ráðstöfunartekjum hefur hækkað nokkuð. Hlutfallið er þó lágt í sögulegu samhengi. Sú hætta er fyrir hendi að þau heimili sem eru illa varin fyrir verðbólgu og hækkun nafnvaxta – eru með stóran hluta skuldbindinga í breytilegum óverðtryggðum lánum – lendi í tímabundnum erfiðleikum.
En þótt staðan sé góð er hún á margan hátt viðkvæm. Fram undan eru mikilvægir en líklega erfiðir kjarasamningar, sem geta lagt grunn að nýju tímabili stöðugt batnandi lífskjara. Við slíkar aðstæður er það fullkomið ábyrgðarleysi af stjórnum fyrirtækja að semja um milljóna hækkanir á launum æðstu stjórnenda – engu skiptir þótt þeir séu þyngdar sinnar virði í gulli. Það er stund og staður til að gera vel við þá sem mestu ábyrgðina bera. Sem betur fer hafa flestir stjórnendur áttað sig á þessu enda hafa laun þeirra hækkað minna en laun almennra launamanna á síðustu árum. En undantekningarnar eru hrópandi jafnt á almennum vinnumarkaði og hjá ríkinu. Við samningaborðið, andspænis fulltrúum launafólks, er trúverðugleiki stjórnenda sem notið hafa milljóna launahækkana lítill sem enginn.
Greinin birtist í Morgunblaðinu 23. mars 2022.
