Óli Björn Kárason alþingismaður:
Skattaglaðir vinstrimenn fara yfirleitt á taugum þegar minnst er á skattalækkanir. Kaldur hrollur fer um þá alla þegar þeir átta sig á því að nokkur árangur (ekki nægilega mikill) hefur náðst á síðustu tíu árum við að létta skattbyrðar einstaklinga og fyrirtækja. Tekjuskattur einstaklinga hefur lækkað og aukið ráðstöfunartekjur heimilanna. Hlutfallslega hefur aukningin verið mest hjá þeim sem lægstu launin hafa. Öll almenn vörugjöld hafa verið afnumin og flestir tollar felldir niður. Tryggingagjöld hafa lækkað.
Þótt ýmsir aðrir skattar og gjöld hafi hækkað hafa umsvifamiklar skattkerfisbreytingar leitt til þess að ríkissjóður hefur slakað verulega á klónni. Á þetta benti ég meðal annars í grein hér í liðinni viku. Kannski er það tilviljun en daginn eftir fór Kristrún Frostadóttir formaður Samfylkingarinnar mikinn í óundirbúnum fyrirspurnartíma á Alþingi til nýs fjármálaráðherra. Þar hélt hún því fram að Sjálfstæðisflokkurinn hefði „tekið“ tugi milljarða „út úr tekjustofni hins opinbera“ með lækkun skatta. Framsóknarflokkurinn og Vinstri-grænir hafi leyft þessu að gerast „en Sjálfstæðisflokkurinn stærir sig beinlínis af því að veikja velferðina“, sagði formaðurinn.
Satt best að segja varð ég fyrir nokkrum vonbrigðum þegar í ljós kom að Kristrún gefur hinum skattaglöðustu úr hópi vinstrimanna ekkert eftir. Mantran um að verið sé að „veikja“ tekjustofna, „afsala“ ríkissjóði tekjum og jafnvel „kasta“ frá ríkinu tekjum, þegar slakað er á skattaklónni, lifir greinilega enn góðu lífi meðal samfylkinga. Sjálfsagt vakna einhverjir upp við vonda drauma frá tíð vinstristjórnarinnar þegar þingmenn og ráðherrar kepptu hver við annan í skattahækkunum. Sitjandi þingmenn Samfylkingarinnar boðuðu meira að segja allt að 80% tekjuskatt!
Staðreyndir segja aðra sögu
Frá því að Sjálfstæðisflokkurinn tók sæti í ríkisstjórn árið 2013 hafa framlög ríkisins í heilbrigðis- og öðrum velferðarmálum vaxið stöðugt. Miðað við fjárlög þessa árs verða útgjöld til heilbrigðismála um 110 milljörðum hærri að raunvirði en 2013, sem er tæplega 49% hækkun. Áætlanir benda til að útgjöldin verði hærri en reiknað var með í fjárlögum. (Að meðaltali hafa framlögin því vaxið töluvert meira en Samfylkingin lofar að gera í fremur innihaldslítilli stefnu í heilbrigðismálum til átta ára, sem kynnt var fyrir nokkrum vikum um leið og skattahækkanir voru boðaðar.)
Framlög til málefna aldraðra og öryrkja hafa hækkað á tíma Sjálfstæðisflokksins í ríkisstjórn um nær 90 milljarða. Þetta jafngildir yfir 70% hækkun.
Sem sagt: Með skattalækkunum hefur Sjálfstæðisflokkurinn staðið að því að hækka framlög til heilbrigðismála og málefna aldraðra og öryrkja um nær 200 milljarða að raunvirði.
Það kemur mér satt að segja verulega á óvart að formaður Samfylkingarinnar skuli ekki skilja að hófsemd í álögum styrkir fremur skattstofna ríkis og sveitarfélaga en veikir. John F. Kennedy gerði sér ágæta grein fyrir þessu fyrir rúmum 60 árum þegar hann varaði við að efnahagskerfi sem væri þrúgað af háum sköttum skilaði aldrei nægilegum tekjum og byggi aldrei til nægilegan hagvöxt eða nægilega mörg störf.
Reynsla okkar Íslendinga síðasta áratuginn rennir styrkum stoðum undir hugmyndafræði forsetans fyrrverandi. Á sama tíma og launafólk hefur fengið að halda meiru eftir af sínu sjálfsaflafé og notið verulega hækkunar ráðstöfunartekna hafa tekjur ríkissjóðs aukist verulega. Og það hefur gefið svigrúm til að stórhækka framlög til velferðarmála, þvert á fullyrðingar formanns Samfylkingarinnar.
Samkvæmt gagnagrunni Hagstofunnar hækkuðu skatttekjur ríkisins um 310 milljarða að raunvirði frá 2013 til 2022, miðað við vísitölu neysluverðs. Með öðrum orðum: Þrátt fyrir skattalækkanir – þar sem undið hefur verið ofan af mörgum – en ekki öllum – verstu breytingum vinstristjórnarinnar á skattkerfinu – hafa tekjur ríkisins hækkað hressilega.
Samhengið milli skatta og efnahagslegrar velmegunar er sterkt. Þetta vissi Nigel Lawson, sem var fjármálaráðherra Bretlands 1983 til 1989 í ríkisstjórn Margrétar Thatcher. Hann henti háskattastefnu Verkamannaflokksins út í hafsauga og lækkaði t.d. hæsta þrep tekjuskattsins verulega. Undir skattpíningu systurflokks Samfylkingarinnar höfðu margir flúið land og tekjuhæsta 1% greiddi aðeins 11% af öllum tekjuskatti. Eftir skattkerfisbreytingar sem Lawson hafði forystu um tvöfaldaðist hlutdeildin. Efsta tekjutíundin hafði á tímum háskatta staðið undir um 35% af heildartekjuskatti. Eftir lækkun skatthlutfalls fór hlutdeild efstu tekjutíundarinnar upp í 48%.
Veruleiki – ekki draumsýn
Kennedy og Lawson höfðu báðir góðan skilning á að hófsemd í skattheimtu styrkir skattstofna ríkisins en veikir þá ekki, líkt og samfylkingar eru sannfærðir um og hamra stöðugt á. Hlutfallslega minni sneið af stærri köku gefur ríkinu meira en stór sneið af lítilli köku.
Átakalínur stjórnmálanna markast ekki síst af viðhorfi til skattheimtu. Þótt það hafi verið mér vonbrigði að formaður Samfylkingarinnar skuli ganga í smiðju hinna skattaglöðustu í hópi vinstrimanna er það í sjálfu sér gott að með því verða átakalínur stjórnmálanna aðeins skýrari.
Öðrum megin línunnar standa þeir sem trúa því að hærri skattar leiði til meiri velmegunar og með lækkun skatta sé ríkissjóður að „afsala“ sér tekjum og veikja velferðarkerfið. Talsmenn skattahækkana byggja á hugmyndafræði sem hefur ekki áhyggjur af því að hvati einstaklinga til að afla meiri tekna, að skapa eitthvað nýtt, taka áhættu og stofna fyrirtæki verði drepinn með þungri skattheimtu. Og hinum megin átakalínunnar stöndum við hin sem erum sannfærð um að hófsemd í álögum á einstaklinga og fyrirtæki sé vítamín efnahagslífsins sem ríki og sveitarfélög njóti góðs af. Við berjumst fyrir því að aukinn hluti hagvaxtar verði eftir í vösum launafólks og fyrirtækja. Reynslan hefur kennt að þannig vegnar okkur öllum best og möguleikar til að standa af myndarskap undir öflugu velferðarkerfi og nauðsynlegum fjárfestingum í innviðum samfélagsins verða ekki aðeins draumsýn heldur veruleiki.
Greinin birtist í Morgunblaðinu 1. nóvember 2023.