Óli Björn Kárason formaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins:
Við getum gengið til móts við nýtt ár, tekist á við verkefnin og mætt áskorunum með hugarfari hins bjartsýna sem skynjar tækifærin og nýtir sér þau sjálfum sér og öðrum til heilla. Eða við getum haft allt á hornum okkar, full vantrúar og svartsýni – sjáum aðeins hindranir og erfiðleika.
Kannski er ekki að furða að margir eigi erfitt með að fagna nýju ári. Yfir okkur hellast fréttir um heimsfaraldur, þar sem ekki er slegið á ótta almennings heldur alið á honum. Fjölmiðlar flytja stöðugar fréttir um hamfaraveður vegna loftslagsbreytinga og æ fleira ungt fólk er orðið fráhverft því að eignast börn vegna loftslagskvíða. Stríð, átök, morð og ofbeldi eru daglegt umfjöllunarefni fjölmiðla.
Hið afbrigðilega vekur óneitanlega meiri athygli en hið hefðbundna. Það sem miður fer er fréttaefni en ekki það sem gengur sinn vanagang. Það vekur meiri áhuga fjölmiðla ef eitthvað fer úrskeiðis í heilbrigðisþjónustu en sú staðreynd að íslenskt heilbrigðiskerfi er eitt það besta og öflugasta í heimi. Afleiðingin er sú að við sjáum aðeins gallana en kunnum ekki að meta styrkleika þeirrar þjónustu sem við höfum náð að byggja upp á síðustu áratugum.
Hagfelld framtíð
Öll vitum við að bjartsýni eykur okkur vellíðan og rannsóknir sýna að vongleði lengir lífið og eykur lífsgleði og lífsgæði. Þeir sem eru að eðlisfari bjartsýnir eru betur í stakk búnir til að takast á við erfiðleika og yfirvinna veikindi.
En bjartsýni gengur ekki á hólm við raunsæi. Trúin á framtíðina blindar okkur ekki gagnvart brotalömum í samfélagsins – kemur ekki í veg fyrir að við áttum okkur á að það sé verk að vinna til að lagfæra það sem miður fer. Svartsýni og bölmóður koma hins vegar í veg fyrir að við tökumst á við verkefnin stór og smá.
Í upphafi nýs árs er vert að hafa í huga að þrátt fyrir allt hefur okkur Íslendingum tekst að byggja upp eitt mesta velferðarsamfélag í heimi. Verkinu er langt í frá lokið en við getum glaðst yfir mörgu:
Frá aldamótum hefur kaupmáttur launa hækkað yfir 60% þrátt fyrir töluverða lækkun á fyrstu árunum eftir fall bankakerfisins. Frá ársbyrjun 2013 hefur kaupmátturinn hækkað um 44%.
Jöfnuður innan ríkja OECD er hvergi meiri en á Íslandi og við stöndum nokkuð betur að vígi en aðrar Norðurlandaþjóðir.
Fátækt er hvergi minni og mun minni en í velferðarríkjum Noregs, Finnlands og Svíþjóðar.
Ísland er fyrirmyndarhagkerfi samkvæmt mati Alþjóðaefnahagsráðsins.
Ísland er friðsamasta og öruggasta land heims.
Íslenska lífeyriskerfið er til fyrirmyndar og talið það annað traustasta í heiminum.
Hvergi í Evrópu er ungbarnadauði jafn fátíður og hér á landi.
Lífslíkur Íslendinga eru með því hæsta sem um getur í heiminum. Frá árinu 1988 hafa karlar bætt við sig rúmlega sex árum og konur rúmlega fjórum í meðalævilengd. Meðalævilengd karla var 81,0 ár árið 2019 og meðalævilengd kvenna 84,2 ár.
Tólfta árið í röð eru Íslendingar leiðandi meðal þjóða í jafnréttismálum samkvæmt skýrslu Alþjóðaefnahagsráðsins.
Árið 2020 var landsframleiðsla á mann sú fimmta mesta í heiminum á Íslandi.
Þessar staðreyndir renna stoðum undir trúna á að framtíðin geti orðið okkur hagfelld. Alveg með sama hætti og heimurinn allur ætti fremur að fyllast bjartsýni en bölmóði, þegar stórkostlegar framfarir síðustu áratuga með bættum lífskjörum eru hafðar í huga.
„Heimur batnandi fer“
Árið 2014 gaf Almenna bókafélagið út bókina „Heimur batnandi fer“ eftir Matt Ridley, rithöfund, vísindamann og fyrrverandi ritstjóra hjá tímaritinu The Economist. Í bókinni gengur Ridley á hólm við bábiljur, dómsdagsspár og svartsýni. Og færir um leið rök fyrir því að þrátt fyrir allt sé ástæða til að hafa trú á framtíðinni.
Ridley bendir á að frá árinu 1800 hafi mannkyninu fjölgað sexfalt, en meðallífslíkur meira en tvöfaldast og rauntekjur aukist meira en nífalt. Árið 2005 aflaði meðalmanneskjan þrefalt meiri rauntekna en árið 1995 og nærðist á þriðjungi fleiri hitaeiningum. Barnadauði hafði minnkað um tvo þriðju og lífslíkur aukist um þriðjung: „Ólíklegra var að hún [mannskepnan, innsk. óbk] dæi af völdum stríð, morðs, barnsfæðingar, slyss, skýstróks, flóðs, hungursneyðar, kíghósta, berkla, mýrarköldu (malaríu), barnaveiki, útbrotataugaveiki, taugaveiki, mislinga, kúabólu, skyrbjúgs eða lömunarveiki. Ólíklegra var að hún veiktist á hvaða aldri sem var af krabbameini, hjartasjúkdómi eða heilablóðfalli. Líklegra var að hún væri læs og hefði lokið grunnnámi. Líklegra var að hún ætti síma, vatnssalerni, ísskáp og reiðhjól. Allt þetta átti sér stað á hálfri öld, á sama tíma og fólksfjöldinn í heiminum tvöfaldaðist rösklega. Í stað þess að aukinn mannfjöldi leiddi þannig til stöðnunar, fjölgaði vörum og þjónustuþáttum sem fólki stóð til boða. Hvernig sem á það er litið var þetta undraverður árangur.“
Ridley viðurkennir að hinir ríku hafi orðið ríkari en hinum fátækari hafi hins vegar vegnað enn betur: „Fátæklingar í þróunarríkjunum juku neyslu sína tvöfalt hraðar en heimurinn í heild sinni árin 1980 til 2000.“ Og þrátt fyrir að íbúafjöldi heimsins hafi tvöfaldast hefur þeim sem lifa í sárri örbirgð fækkað frá sjötta áratug síðustu aldar. Að mati Sameinuðu þjóðanna dró meira úr fátækt síðustu 50 ár en þau 500 ár sem á undan fóru.
Dásamleg öld
Á 21. öldinni verður hraði breytinga næstum óendanlegur og Ridley spáir því að skiptaskipulagið breiðist út. Skiptaskipulagið er „orð Friedrichs Hayeks yfir sjálfsprottið skipulag sem skapast af sérhæfingu og viðskiptum. Hugvitið verður sífellt sameiginlegra, nýsköpun og skipulag spretta æ meira upp úr grasrótinni, vinnan verður sífellt sérhæfðari og tómstundaiðja sífellt fjölbreyttari. Stórfyrirtæki, stjórnmálaflokkar og stjórnvaldsskriffinnska mun hrynja og sundrast eins og miðstýringarstofnanir gerðu áður.“
Ridley tekur fram að skiptaskipulagið verði hvorki án þyrna né andspyrnu. „Náttúrulegar og ónáttúrulegar hamfarir munu áfram dynja yfir. Ríkisstjórnir munu bjarga stórfyrirtækjum og stórum stofnunum með sérstökum greiðum, svo sem niðurgreiðslum eða kolefniskvótum, vaka yfir þeim með reglugerðum sem hindra komu nýrra fyrirtækja á markaðinn og hægja á skapandi tortímingu.“ En það verði erfitt að slökkva loga nýsköpunar vegna þess að hann er grasrót sem þróast í nettengdum heimi.
„Heimur batnandi fer“ er holl lesning fyrir alla, ekki síst þá sem sjá glasið alltaf hálftómt en ekki hálffullt. Vonandi munu hinir svartsýnu skilja af hverju Ridley er bjartsýnn á framtíð mannkyns sem haldi áfram að „breikka og auðga menningu sína þrátt fyrir bakslög og þrátt fyrir að einstaklingar hafi sama óumbreytanlega eðlisfarið“. Kannski taka þeir undir með Ridley að það verði dásamlegt að lifa á 21. öldinni. Og að þess vegna eigum við að þora að vera bjartsýn.
Morgunblaðið 5. janúar 2022.