Birgir Ármannsson formaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins:
Nú síðsumars sendi forsætisráðuneytið erindi til Feneyjanefndarinnar, sem er ráðgjafarnefnd Evrópuráðsins á sviði stjórnskipunar og lýðræðislegra stjórnarhátta.
Efni erindisins var að fá álit á drögum að nokkrum nýjum stjórnarskrárákvæðum, sem unnið hefur verið að á undanförnum misserum í nefnd, sem skipuð er formönnum allra þeirra átta stjórnmálaflokka, sem fulltrúa eiga á Alþingi, og kynnt hafa verið opinberlega í svokallaðri samráðsgátt stjórnvalda. Þetta eru ný ákvæði um umhverfisvernd og náttúruauðlindir, auk endurskoðaðs kafla um æðstu handhafa framkvæmdarvaldsins, forseta, ríkisstjórn o.fl. Þessu til viðbótar fékk Feneyjanefndin sent ákvæði um þjóðaratkvæðagreiðslur að kröfu tiltekins fjölda kjósenda, sem ekki hefur verið unnið að með sama hætti og gildir um framangreindu tillögurnar, heldur á rætur að rekja til stjórnarskrárnefndar, sem var að störfum á árunum 2013 til 2016.
Búast má við að Feneyjanefndin skili áliti sínu innan skamms og á næstu vikum mun líka skýrast hvort og í hvaða búningi þessi frumvörp verða lögð fram á Alþingi. Meðal annars á eftir að koma í ljós hvort formenn hinna ýmsu flokka í stjórn og stjórnarandstöðu verða reiðubúnir til að standa að flutningi frumvarpanna, en þeir hafa ekki skuldbundið sig til þess ennþá, þótt þeir hafi fallist á að tillögurnar væru annars vegar birtar í samráðsgátt og hins vegar sendar til umfjöllunar hjá Feneyjanefndinni. Það er því alveg ótímabært að spá fyrir um afdrif þessara tillagna, en á hinn bóginn er ljóst að full ástæða er til að þær fái talsvert rými í opinberri umræðu á næstu vikum og mánuðum, enda eru þetta alvöru tillögur sem krefjast alvöru skoðunar, mikillar yfirlegu og vandaðrar málsmeðferðar, þótt skoðanir geti auðvitað verið skiptar um efni þeirra og framsetningu.
Ég hef fyrir mitt leyti stutt þá vinnu, sem átt hefur sér stað á vegum formanna flokkanna, en áskil mér hins vegar auðvitað fullan rétt til að hafa efasemdir um einstakar tillögur, bæði um innihald og útfærslu. Þannig er vafalaust um fleiri, en eigi að nást einhver niðurstaða í svona vinnu þarf annars vegar að eiga sér raunveruleg málefnaleg umræða og hins vegar er óhjákvæmilegt að gera málamiðlanir, svo um niðurstöðuna náist sæmilega breið samstaða. Frá mínum bæjardyrum séð er mikilvægt að stjórnarskrárbreytingar séu ekki gerðar nema að vel yfirlögðu ráði og í víðtækri sátt, enda er stjórnarskrá grundvöllur stjórnskipunar ríkisins og annarrar lagasetningar í landinu, og óheppilegt að henni sé breytt ótt og títt eftir því hvernig hinir pólitísku vindar blása á hverjum tíma. Ef stjórnarskrárbreytingar eru þvingaðar fram í krafti einfalds meirihlutavalds eru verulegar líkur á að breytt verði til baka þegar nýr meirihluti hefur myndast. Stjórnarskráin á að geta staðið óhögguð þótt sviptingar verði á stjórnmálasviðinu og hefur einmitt mikið gildi sem kjölfesta á óróatímum, eins og sýndi sig til dæmis á árunum eftir hrun bankakerfisins fyrir ellefu árum.
Málamiðlanir í kjölfar málefnalegra rökræðna eru að mínu mati vísasta leiðin til að komast út úr þeim skotgrafahernaði, sem ríkt hefur í stjórnarskrárumræðum hér á landi undanfarinn áratug. Í hvert skipti sem lagðar hafa verið fram einhverjar tillögur að afmörkuðum stjórnarskrárbreytingum hafa komið fram háværar raddir um að engar breytingar megi gera, sem ekki feli í sér að tillögur stjórnlagaráðs frá 2011 verði allar samþykktar, annaðhvort óbreyttar eða í samræmi við þær breytingartillögur sem meirihluti stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar Alþingis lagði til veturinn 2012 til 2013. Það dugi ekki að vinna verkið í áföngum og taka fyrir eina, tvær eða þrjár breytingartillögur í einu – ekkert sé ásættanlegt nema sú niðurstaða að umskrifa nær allar 80 greinar gildandi stjórnarskrár og bæta 34 nýjum við. Allt annað séu hrein svik. Krafa þeirra sem svona tala er með öðrum orðum: Allt eða ekkert! Lesendur geta svo velt því fyrir sér hversu miklum árangri menn ná með slíkri nálgun og hversu líklegt sé að hún skili einhverjum raunverulegum ávinningi þegar horft er til einstakra málefna sem menn bera fyrir brjósti.
Eins og fram kom hér að framan má búast við því að línur fari að skýrast á næstu vikum um það, hvort samstaða náist á hinum pólitíska vettvangi um nokkrar, afmarkaðar stjórnarskrárbreytingar. Fyrst reynir á hverjir verða tilbúnir til að standa að flutningi slíkra frumvarpa, og svo í framhaldinu hvort nægilega víðtæk sátt verði um framgang þeirra á Alþingi, bæði því sem nú situr og eins og á nýju þingi að afloknum alþingiskosningum. Margt er enn óvíst í þessu sambandi. Ég tel hins vegar fullvíst, að þeir muni litlum árangri ná, sem enn eru fastir í atburðum vorsins 2013. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar, þrisvar verið kosið til Alþingis, samsetning þingsins breyst fram og til baka, nýir meirihlutar myndast og horfið, stjórnmálaflokkar verið stofnaðir og horfið, og umræður um stjórnarskrármál breyst með ýmsum hætti. Þetta ættu allir að horfast í augu við.
Greinin birtist í Morgunblaðinu 22. september 2020.