Óli Björn Kárason alþingismaður og formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis:
Reglan er í sjálfu sér einföld:
Við erum öll sjúkratryggð og eigum að njóta nauðsynlegrar heilbrigðisþjónustu, óháð efnahag eða búsetu.
Hugsjónin að baki íslenska heilbrigðiskerfinu byggist á sáttmála um sameiginlega fjármögnun nauðsynlegrar þjónustu, þar sem öllum er tryggt jafnt aðgengi. Réttur hinna sjúkratryggðu – okkar allra – er í forgrunni. Uppbygging og skipulag heilbrigðisþjónustunnar verður því að taka mið af réttindum og þörfum einstaklinganna en ekki kerfisins.
Útgjöld ríkissjóðs vegna heilbrigðisþjónustu á síðasta ári námu um 220 milljörðum króna samkvæmt fjárlögum. Í fjármálaáætlun er reiknað með að útgjöldin verði yfir 257 milljarðar árið 2024 á verðlagi þessa árs. Þetta er raunhækkun um rúmlega 37 milljarða króna eða 17%. Það er samhengi á milli þess hvernig tekst að nýta fjármunina og þeirrar heilbrigðisþjónustu sem tekst að veita.
Sameiginlegar sjúkratryggingar
Í einfaldleika sínum má halda því fram að útgjöld ríkisins vegna heilbrigðismála séu fjármögnuð með iðgjöldum okkar allra – sköttum og gjöldum. Við höfum keypt sjúkratryggingar sameiginlega til að standa undir nauðsynlegri þjónustu. Grunnur sameiginlegra sjúkratrygginga er jafnræði.
Þegar sjúklingur sem þarf á þjónustu að halda verður að bíða mánuðum saman til að fá bót meina sinna er í raun verið að svipta hann sjúkratryggingu. Grunnur sameiginlegra sjúkratrygginga molnar. Hugsjónin um aðgengi allra að góðri og nauðsynlegri þjónustu er merkingarlaus þegar beðið er á biðlistum ríkisins.
Á sama tíma og ríkisreknar heilbrigðisstofnanir geta ekki veitt nauðsynlega þjónustu, fólk þarf að bíða mánuðum saman eftir aðgerðum og jafnvel bíða eftir viðtölum við sérfræðinga (biðlistar eftir að komast á biðlista), vilja íslensk heilbrigðisyfirvöld ekki nýta sér úrræði sem einkaaðilar bjóða upp á.
Sjúkratryggingar Íslands gera ekki samning við Klíníkina um liðskiptaaðgerðir. Svo djúpstæð virðist andúðin á einkarekstri að fremur skal senda sjúklinga til annarra landa í aðgerðir en að semja við íslenskt einkafyrirtæki. Engu skiptir þótt kostnaðurinn sem miklu hærri. (Það er tragikómískt að yfirvöld skuli reiðubúin að eiga viðskipti við einkaaðila í öðrum löndum en ekki hér á landi.) Á sama tíma bíða hundruð einstaklinga eftir aðgerðum.
Tvöfalt heilbrigðiskerfi
Einkarekstur í heilbrigðisþjónustu hefur verið mikilvæg og nauðsynleg forsenda þess að hægt sé standa við fyrirheit um að allir sjúkratryggðir eigi jafnan og greiðan aðgang að þjónustu óháð efnahag. Enn hefur ekki verið gengið frá samningum við sérfræðilækna. Ég óttast að stefnt sé að því að stofnanavæða sem mest af heilbrigðisþjónustu – færa hana leynt og ljóst undir hatt ríkisrekstrar. Afleiðingin verður verri þjónusta við okkur sem erum sjúkratryggð, lengri biðlistar, dýrari þjónusta, skert valfrelsi og aðhaldsleysi í opinberum rekstri.
Ég hef áður varað við því að hægt og bítandi geti orðið til tvöfalt heilbrigðiskerfi. Þeir sem ekki hafa efni á öðru verða að sætta sig við að vera á ríkisreknum biðlistum. Efnafólk nýtir sér þjónustu sjálfstætt starfandi sérfræðilækna og einkarekinna heilbrigðisfyrirtækja. Til verður tvöfalt sjúkratryggingakerfi – ríkisrekið og á vegum einkaaðila.
Stjórn Læknafélags Íslands hefur varað sérstaklega við þessari þróun en án samninga við sjálfstætt starfandi sérfræðinga sé „hætta á að á Íslandi þróist tvöfalt heilbrigðiskerfi, þekking og þjónustustig dali og upp komi viðvarandi læknaskortur á mikilvægum sviðum nútíma læknisfræði“.
Jafnræði í heilbrigðiskerfinu, sem Íslendingar hafa verið stoltir af, mun heyra sögunni til ef ríkisvæðingin fær að halda áfram. Andúðin á einkarekstri í heilbrigðisþjónustu vinnur gegn því að jafnræði ríki meðal allra sjúkratryggðra og leiðir til ójöfnuðar og misréttis.
Reynsla sögunnar
Í liðinni viku var tilkynnt að ákveðið hefði verið að ráðstafa 850 milljónum, sem ætlað er til að stytta biðlista, til Landspítala, Sjúkrahússins á Akureyri og Heilbrigðisstofnunar Vesturlands. Þessum stofnunum er ætlað að framkvæma m.a. 570 liðskiptaaðgerðir og 1.300 augasteinsaðgerðir umfram þann fjölda sem annars væri. Þá munu sjúkrahúsin einnig fjölga völdum aðgerðum á grindarbotnslíffærum kvenna og brennsluaðgerðum vegna gáttatifs.
Vert er að gleðjast yfir því að ráðist sé enn og aftur í átak við að stytta biðlista. En það er sérkennilegt að Sjúkratryggingar Íslands skuli ekki hafa óskað eftir tilboðum í verkin.
Það er ekki merki um að farið sé vel með fjármuni með því að leita ekki eftir tilboðum í þær aðgerðir sem einkaaðilar geta og hafa gert. Það eru hagsmunir almennings að tryggt sé að verð sé hagstætt um leið og gæði og öryggi þjónustunnar er tryggt. Með því að fara vel með sameiginlega fjármuni (iðgjöldin) er hægt að veita fleirum nauðsynlega þjónustu.
Heilbrigðisstefna sem nær ekki að byggja undir rekstur einkaaðila, styrkja samvinnu milli opinbers rekstrar og einkarekstrar, er á villigötum. Heilbrigðisþjónusta byggist á þekkingu og hæfileikum þeirra sem við hana starfa. Á komandi árum og áratugum verður mikilvægara en áður að ýta undir nýsköpun í heilbrigðisþjónustu, annars vegar til að nýta fjármuni betur og hins vegar til að auka og efla þjónustuna við alla sjúkratryggða. Þeir sem telja að frjór jarðvegur verði til innan veggja ríkisrekstrar virða reynslu sögunnar lítils og skilja ekki rétt okkar sjúkratryggðu.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 10. apríl 2019.