Óli Björn Kárason formaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins:
Vonir mínar um að flokkarnir þrír sem mynda ríkisstjórn næðu saman um að marka skýra stefnu í málefnum fjölmiðla, þar sem rennt yrði styrkari stoðum undir sjálfstæða fjölmiðla og misrétti á samkeppnismarkaði leiðrétt, a.m.k. að hluta, gengu ekki eftir. Vonbrigði vissulega, en ég lít á það sem skyldu mína að halda áfram baráttunni fyrir breytingum þannig að ekki líði enn eitt kjörtímabil stöðnunar þar sem hægt og bítandi flæðir undan sjálfstæðum fjölmiðlum.
Þegar kemur að fjölmiðlun er texti stjórnarsáttmálans þokkalega skýr en ber þess augljós merki að þrír ólíkir flokkar komust niður á málamiðlun: „Frjálsir fjölmiðlar eru forsenda opinnar lýðræðislegrar umræðu og veita stjórnvöldum, atvinnulífinu og helstu stofnunum samfélagsins nauðsynlegt aðhald. Ríkisstjórnin leggur áherslu á fjölbreytni í flóru fjölmiðla með öflugu almannaútvarpi og einkareknum fjölmiðlum.“ Ekkert er hins vegar fast í hendi um hvernig ríkisstjórnin ætlar að ná markmiði sínu um fjölbreytta fjölmiðlaflóru. Aðeins sagt að staða einkarekinna fjölmiðla verði „metin áður en núverandi stuðningskerfi rennur út og ákveðnar aðgerðir til að tryggja fjölbreytni á fjölmiðlamarkaði og öflugt almannaútvarp“.
Fyrirheit gefin
Í stjórnmálaályktun flokksráðsfundar Sjálfstæðisflokksins í aðdraganda kosninga er gengið sæmilega hreint til verka: „Sjálfstæðisflokkurinn leggur áherslu á að rekstur sjálfstæðra fjölmiðla sé tryggður og leggst gegn beinum ríkisstyrkjum til þeirra. Umfang RÚV á auglýsingamarkaði og samkeppni við stór erlend tæknifyrirtæki, sem búa við mun hagstæðara skattaumhverfi, hafa haft verulega neikvæð áhrif á rekstrarumhverfi einkarekinna fjölmiðla. Rekstur ríkisins á fjölmiðlum má ekki hamla frjálsri samkeppni og raska rekstrargrundvelli annarra fjölmiðla. Takmarka á verulega umfang RÚV og bæta skattaumhverfi fjölmiðla.“
Það er á grunni þessarar ályktunar sem þingmenn og ráðherrar Sjálfstæðisflokksins verða að vinna á kjörtímabilinu. Fyrirheit voru gefin og þau ganga ekki gegn nýjum stjórnarsáttmála. Heitstrengingar um fjölbreytta flóru fjölmiðla verða innantómar ef ekki er komið í veg fyrir að ríkisrekstur fjölmiðla ryðji einkareknum fjölmiðlum úr veginum. Fjölbreytni og fjárhagslegt sjálfstæði frjálsra fjölmiðla næst ekki með því að stinga þeim í samband við súrefnisvélar ríkissjóðs, heldur með því að koma í veg fyrir að fyrirferð Ríkisútvarpsins á markaði grafi undan þeim.
Ég hef áður bent á að ólíkt Ríkisútvarpinu þurfa sjálfstæðir fjölmiðlar að standa reikningsskil á því sem þeir gera, – gagnvart lesendum, áhorfendum og hlustendum. Ef áskrifanda líkar ekki efni sem boðið er upp á, segir hann einfaldlega upp áskriftinni. Hlustandinn hættir að stilla á útvarpsstöðina. Sá sem er ósáttur við hvernig fréttir og fréttaskýringar eru matreiddar gefst upp á að heimsækja vefmiðilinn. Með minnkandi vinsældum verða möguleikar viðkomandi fjölmiðils til að afla tekna með auglýsingum verri.
Með þessum hætti veitir almenningur einkareknum fjölmiðlum aðhald. Ríkisrekin fjölmiðlun, sem nýtur lögþvingaðra forréttinda, býr ekki við agavald almennings. Enginn getur látið óánægju sína í ljós með því að segja upp áskriftinni – hætta að greiða útvarpsgjaldið og slíta viðskiptasambandinu. Innheimtumaður ríkisins tryggir að enginn komi sér undan útvarpsgjaldinu.
Gert vel við ríkismiðil
Frumvarp til fjárlaga 2022 sýnir glöggt hvernig löggjafinn hefur tryggt hagsmuni Ríkisútvarpsins. Og ekki verður annað sagt en að skattgreiðendum sé gert skylt að gera vel við ríkismiðilinn á komandi ári með því að leggja honum til tæplega 5,1 milljarð (og svo valsar hann frjáls um auglýsingamarkaðinn í samkeppni við aðra miðla). Þetta er 430 milljóna króna hækkun frá fjárlögum þessa árs. Hækkunin er svipuð og heildarframlag til Listasafns Íslands, litlu lægri en fjárveiting til Þjóðskjalasafns og yfir þrisvar sinnum hærri fjárhæð en ætlunin er að renni til Náttúruminjasafnsins.
Fátt getur komið í veg fyrir að framlag til Ríkisútvarpsins hækki á komandi ári. Umhyggja mikils meiri hluta þingmanna gagnvart ríkismiðlinum vegur þyngra en áhyggjur af stöðu einkarekinna fjölmiðla. Sú hugsun er einnig áleitin hvort stjórnmálamenn veigri sér við að fara gegn ægivaldi ríkisrekinnar fjölmiðlunar. Þeir vita hversu auðvelt það er að setja gagnrýnendur út af sakramentinu og takmarka aðgang þeirra að ljósvaka ríkisins.
Það er rétt sem Björn Bjarnason segir í dagbókarfærslu á vef sínum að ekki sé undarlegt að stjórnendur miðla í samkeppni við Ríkisútvarpið „telji þennan fjáraustur „óskiljanlegan“. Raunar ættu þeir sem verða að gera sér þjónustu RÚV að góðu að vera sömu skoðunar vegna þess hve henni hnignar þrátt fyrir óstöðvandi fjárstreymið og einkennist sífellt meira af endurteknu efni. Metnaðarleysið magnast eftir því sem minna þarf að leggja á sig til að fá greitt fyrir það.“
Ásamt nokkrum samherjum mínum hef ég lagt fram frumvarp um breytingar á lögum um Ríkisútvarpið, þar sem ríkisfyrirtækið er dregið út af samkeppnismarkaði auglýsinga. Þá hef ég einnig lagt til að stutt verði við bakið á einkareknum fjölmiðlum í gegnum skattkerfið en ekki með beinum ríkisstyrkjum, þar sem allir sitja við sama borð og jafnræðis er gætt. Um þetta hef ég fjallað áður. Nái hugmyndir okkar Sjálfstæðismanna fram að ganga verður samkeppnisumhverfi fjölmiðla a.m.k. heilbrigðara og þannig stuðlað að því að markmið ríkisstjórnarinnar um fjölbreytta flóru fjölmiðla, náist.
Greinin birtist í Morgunblaðinu 15. desember 2021.