Óli Björn Kárason formaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins:
Ef búið er til þjóðmálatorg þar sem stjórnmálamenn, blaðamenn, fræðimenn, listamenn – hinar talandi stéttir – rökræða stöðugt hver við annan, fella palladóma um menn og málefni, deila skoðunum og upplýsingum og fá viðbrögð frá lesendum strax er ekki undarlegt að til verði öflugt verkfæri til að hafa áhrif á skoðanir og jafnvel þær upplýsingar sem taldar eru gildar. Almennir borgarar reyna að hasla sér völl á torginu og setja fram sínar skoðanir og gagnrýni. Á margvíslegum skoðanatorgum er sumum hampað en öðrum ekki – einhverjir eru fordæmdir en aðrir eru hafnir upp til skýjanna. Hægt og bítandi byrja torgin að móta alla umræðu samfélagsins og viðhorf og þar með er lagður grunnur að því að móta samfélagsgerðina.
Það á ekki að koma neinum á óvart að það sé eftirsóknarvert að hafa áhrif á leikreglur þjóðmálatorgsins og stjórna því hvaða efni er kynnt, hvað er sett til hliðar og hvað ekki. Einræðis- og alræðisstjórnir leggja mikið á sig til að taka að sér fundarstjórn á þjóðmálatorgum eða hreinlega loka séu þau ráðamönnum ekki að skapi. Fyrir stjórnlynda auðmenn er freistingin til að kaupa hreinlega fundarstjórnina mikil. Stjórnmálamenn hóta laga- og reglugerðarsetningu af ótta við að torgin verði vettvangur skoðana sem eru þeim ekki geðþekkar eða grafa undan þeirra eigin hugmyndafræði. Og svo eru þeir sem vilja tryggja að þjóðmálatorgin séu lifandi og opinn vettvangur frjálsra skoðanaskipta – þar sem staðinn er tryggur vörður um málfrelsi almennings.
Endurskipulagning þjóðmálatorgs
Auðkýfingurinn Elon Musk fullyrðir að hann sé í síðastnefnda hópnum. Með yfirtöku á Twitter – einum áhrifamesta samfélagsmiðli heims – segist Musk ætla að endurskipuleggja þjóðmálatorgið á Twitter til að tryggja skoðanafrelsi og ýta undir öflug skoðanaskipti og dreifingu upplýsinga. Hvort hann stendur við fyrirheitin á eftir að koma í ljós, en ýmislegt bendir til að honum sé alvara.
Áhrifamiklir samfélagsmiðlar eins og Twitter og Facebook hafa sætt mikilli gagnrýni fyrir tilraunir til ritskoðunar. Hér verður ekki farið út í þá gagnrýni að sinni en flestir muna eftir harðvítugum deilum Trumps, fyrrverandi Bandaríkjaforseta, og forráðamanna Twitter.
Þjóðmálatorg Twitters er aðeins hluti af óskilgreindu og fjölbreytilegu markaðstorgi fyrir netsamskipti, afþreyingu, frétta- og upplýsingamiðlun. Markaðstorgið er óstöðugt – síbreytilegt þar sem jafnvel öflugustu leikmennirnir verða oft undir á endanum.
Forráðamenn Netflix byggðu upp afþreyingarveldi enda sannfærðir um að vöxtur fyrirtækisins gæti orðið endalaus. Þeir höfðu rangt fyrir sér og áskrifendum fækkar í fyrsta skipti enda í harðri samkeppni við nýja leikmenn; inn á sviðið hafa stigið Hulu, Apple TV+ og Disney+.
Í heimi streymisveitna hefur gömlum risum í kapalheiminum gengið erfiðlega að fóta sig. CNN, einn áhrifamesti fréttamiðill heims um árabil, má muna fífil sinn fegri. Áhorf á CNN hefur hrapað. Mánuði eftir að hafa kynnt eigin streymisveitu, CNN+, var ákveðið að leggja hana niður. Það ævintýri kostnaði 300 milljónir dollara.
Og jafnvel Facebook er í erfiðleikum. Notendum samfélagsmiðilsins er að fækka og tækni- og skilmálabreytingar í farsímum hafa höggvið skarð í auglýsingatekjur. Google er ekki lengur vinsælasta vefsíða heims. Og hver man eftir Yahoo?
Flest eru þessi fyrirtæki enn öflug en sum hafa hrasað. Og þeim er stöðugt ógnað af nýjum aðilum, nýrri tækni og nýrri hugsun. Markaðstorgið er kvikt og nær aldrei jafnvægi, ólíkt því sem stjórnlyndir fjölmiðla- og stjórnmálamenn vilja telja okkur trú um í þeirri viðleitni sinni að koma böndum á þjóðmálatorgið – innleiða eins konar opinbera fundarstjórn.
Frjáls skoðanaskipti
Elon Musk er óvenjulegur auðmaður – umdeildur frumkvöðull sem hefur verið óhræddur við að segja sínar skoðanir. Hann hefur komið fram sem harður baráttumaður málfrelsis og segist ætla að breyta Twitter til að tryggja að samfélagsmiðillinn verði vettvangur frjálsra skoðanaskipta. Musk er sannfærður um að þar hafi forráðamönnum Twitter verið mislagðar hendur en einnig að hægt sé að ná miklu betri árangri í rekstri fyrirtækisins.
Viðbrögðin við yfirtöku Musks á Twitter hafa verið áhugaverð. Margir vinstrimenn um allan heim eru að fara af límingunum. Ritskoðun sem sumir samfélagsmiðlar hafa innleitt síðustu ár hefur verið í góðri sátt við pólitískan rétttrúnað og það hentar stjórnlyndum mönnum vel. Búast má við að Musk gangi á hólm við rétttrúnaðinn og hafni ritskoðun síðustu ára.
Að þessu leyti er yfirtakan á Twitter fagnaðarefni en um leið eykst hættan á að stjórnmálamenn grípi til aðgerða til að koma böndum á þjóðmálatorgið og til þess munu þeir njóta stuðnings áhrifamikilla einstaklinga úr röðum talandi stétta, sem telja sig þess betur umkomna en aðra að móta umræðuna og þar með samfélagið allt.
Þannig mun líklega sannast enn og aftur að þeir sem mest eru uppteknir af því að kenna sig við umburðarlyndi og tala hæst um málfrelsi og réttinn til að láta skoðanir sínar í ljós eru í hjarta sínu stjórnlyndir og sannfærðir um nauðsyn þess að koma á fót öflugum eftirlitsstofnunum með fjölmiðlum og þjóðmálatorgum, sem skulu því færð í farveg reglugerða og flókinna laga.