Eftir því sem áætlanir um bólusetningar ganga eftir mun þjóðlífið hér innanlands smám saman færast í eðlilegt horf í sumar. Á allra næstu dögum verða slegin met hér á landi í fjölda þeirra sem fá bólusetningu. Jafnframt er útlit fyrir að aukinn þungi færist í bólusetningar innan ríkja Evrópusambandsins á næstu vikum. Því má gera ráð fyrir að síðla sumars muni ferðalög milli Íslands og ríkja Evrópu – sem og til Bandaríkjanna, Bretlands og Kanada – komast í eðlilegt horf. Þetta eru gleðileg tíðindi.
Það hefur óneitanlega kostað fórnir að halda veirunni í skefjum og eðlilega hafa vaknað spurningar um hve langt stjórnvöld mega ganga við skerðingu borgaralegra réttinda í þeim tilgangi. Við höfum nú þurft að grípa til harðra aðgerða til að efla sóttvarnir á landamærunum. Fáein smit hafa nýlega valdið hópsýkingum hér innanlands og við því varð að bregðast með tímabundnum aðgerðum. Um leið munu bólusetningar draga úr þörfinni fyrir slík sértæk viðbrögð. Aðgerðunum verður því hætt þegar stærstur hluti landsmanna hefur fengið bóluefni gegn veirunni. Að öllu óbreyttu verður það um mitt sumar.
Ríkisstjórnir víða um heim hafa neyðst til að grípa til sambærilegra ráðstafana. Í lýðræðisríkjum, þar sem stjórnskipunin hvílir á hugmyndum réttarríkis og sjónarmiðum mannréttinda, verður að taka slíkar ákvarðanir að vel ígrunduðu máli og á grundvelli laga. Í mannréttindakafla stjórnarskrárinnar og mannréttindasáttmála Evrópu er gert ráð fyrir heimild ríkisvaldsins til að setja skorður við frelsi einstaklinga þegar almannahagsmunir krefjast þess. Þegar heimsfaraldur geisar er stjórnvöldum heimilt að skerða mannréttindi ef það er beinlínis gert til að vernda líf og heilsu almennings.
Hættan þarf alltaf að vera mjög skýr til að gripið sé til slíkra aðgerða og það má aldrei misnota þessa heimild. Í lýðræðis- og réttarríkjum eru stjórnvöldum, sem betur fer, settar ákveðnar skorður við framkvæmdina. Það þarf því alltaf að gæta meðalhófs. Aðgerðir verða að eiga sér stoð í lögum, þær mega ekki ganga lengra en tilefni er til og ekki vara lengur en nauðsyn krefur. Síðan er það grundvallaratriði að dómstólar hafa vald til að skera úr um valdmörk stjórnvalda í þessum efnum eins og öðrum.
Við sem höfum komið að ákvörðunum stjórnvalda á þessum viðsjárverðu tímum erum meðvituð um þá skyldu okkar að gæta meðalhófs í öllum aðgerðum er lúta að skerðingu borgaralegra réttinda. Hversu langt er gengið skapar líka fordæmi fyrir takmarkanir réttinda við aðrar kringumstæður. Það er því afar mikilvægt að tryggja að stjórnvöld gæti meðalhófs og að þröskuldurinn sé hár þegar kemur að því að skerða réttindi einstaklinga.
Morgunblaðið 26. apríl. 2021