Óli Björn Kárason, formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis:
Sjálfsagt munu stjórnmálamenn, með dyggri aðstoð hagfræðinga, aldrei hætta að deila um hvernig skynsamlegast sé að bregðast við efnahagslegum samdrætti. Jafn fráleitt og það hljómar eru margir þeirrar skoðunar að best sé að minnka súrefnið til atvinnulífsins og heimilanna, með hækkun skatta og gjalda. Ekki eru mörg ár síðan ríkisstjórn brást við efnahagslegu áfalli með þeim hætti. En jafnvel einfaldur lærdómur vefst fyrir mörgum, ekki síst þeim sem telja ríkið upphaf og endi alls – hina eiginlegu uppsprettu verðmæta.
Í ágúst síðastliðnum ítrekaði ég, í grein á síðum Morgunblaðsins, að það vitlausasta sem hægt væri að gera í efnahagslegum þrengingum vegna faraldurs kórónuveirunnar væri að „freista þess að auka tekjur ríkisins með þyngri álögum á fyrirtæki og/eða heimili“. Í þeim leik tæki ég ekki þátt: „En að opna fyrir súrefniskrana skatta og gjalda er ekki aðeins skynsamleg leið heldur arðbær fjárfesting til framtíðar fyrir ríkissjóð og almenning. Tekjugrunnur ríkis og sveitarfélaga verður styrkari til lengri tíma og ráðstöfunartekjur launafólks meiri. Þetta er ekki flóknara.“
Allt frá því að Sjálfstæðisflokkurinn tók sæti í ríkisstjórn 2013 hefur verið unnið að því að lagfæra skattkerfið, – gera það samkeppnishæfara við önnur lönd hvort heldur þegar kemur að fyrirtækjum eða einstaklingum. Á stundum hefur gengið hægt að koma umbótum í gegn enda engu líkara en öskrandi ljón standi í veginum. En það hefur miðað í rétta átt.
Þegar kemur að umbótum í skatta- og gjaldakerfi ríkisins reyndist árið 2020 gott – eiginlega sérlega gott þegar erfiðar aðstæður eru hafðar í huga. Samhliða umfangsmiklum aðgerðum til að styðja beint við atvinnulífið og heimilin, hafa mikilvæg skref verið tekin til að auka samkeppnishæfni landsins til frambúðar.
Hér verða nokkur dæmi nefnd.
Tekjuskattur einstaklinga lækkar
Vegna breytinga á lögum um tekjuskatt sem Bjarni Benediktsson beitti sér fyrir sem fjármálaráðherra lækkaði tekjuskattur einstaklinga á árunum 2014 til 2018 um 25 milljarða á ársgrundvelli með tilheyrandi hækkun ráðstöfunartekna heimilanna.
Enn róttækari kerfisbreytingar í tíð sitjandi ríkisstjórnar hafa tryggt frekari lækkun með innleiðingu nýs lægra skattþreps. Fyrra skrefið var tekið í byrjun þessa árs og það síðara verður stigið í byrjun nýs árs. Með breytingunum verður tekjuskattur einstaklinga um 21 milljarði króna lægri á ári en að óbreyttum reglum. Þessi lækkun kemur fyrst og síðast þeim til hagsbóta sem eru í lægstu tekjuhópunum en fólk með meðaltekjur nýtur einnig góðs af.
Líkt og ég þreytist ekki á að taka fram hef ég aldrei verið hrifinn af margþrepa tekjuskattskerfi. Miklu fýsilegra er að hafa eitt skattþrep með breytilegum persónuafslætti sem lækkar eftir því sem tekjur hækka. En í ljósi þess að kerfisbreytingarnar tryggðu lækkun tekjuskatts studdi ég þær heilshugar.
Tryggingagjald lækkar enn
Þriðja árið í röð lækkar tryggingagjaldið og verður 6,10% á komandi ári. Þar með hefur gjaldið lækkað um 0,75%-stig á kjörtímabilinu og um 1,59%-stig frá því að Sjálfstæðisflokkurinn tók sæti í ríkisstjórn og Bjarni Benediktsson settist í stól fjármálaráðherra árið 2013. Þetta er liðlega 20% lækkun á gjaldi sem leggst á launagreiðslur fyrirtækja og er sérstaklega íþyngjandi fyrir lítil fyrirtæki og fyrirtæki í vexti.
Lækkun tryggingagjalds á nýju ári nemur um fjórum milljörðum króna.
Endurgreiðsla virðisaukaskatts
Endurgreiðsluhlutfall virðisaukaskatts vegna vinnu á byggingarstað við nýbyggingu, viðhald og endurbætur íbúðarhúsnæðis var hækkað úr 60% í 100% á liðnu vori. Heimild til endurgreiðslu var jafnframt víkkuð út og tekur m.a. til frístundahúsnæðis, mannvirkja í eigu tiltekinna félagasamtaka og bílaviðgerða.
Það þarf ekki miklar rannsóknir til að komast að því að hækkun á endurgreiðslu heppnaðist sérlega vel. Létti undir með einstaklingum og félagasamtökum og studdi vel við atvinnu iðnaðarmanna.
Endurgreiðslan hefur verið framlengd út komandi ár og er reiknað með að alls verði um níu milljarðar króna endurgreiddir vegna þessa. Í huga þess er hér skrifar eru rök til þess að fastsetja fulla endurgreiðslu til einstaklinga til frambúðar, enda skattaleg ívilnun sem allir hagnast á.
Byggt undir framtíðina
Í fjárlögum fyrir yfirstandandi ár var gert ráð fyrir að endurgreiðslur til fyrirtækja vegna rannsókna- og þróunarkostnaðar yrðu liðlega 3,9 milljarðar. Aukinn kraftur í nýsköpun og lagabreytingar hafa hins vegar leitt til þess að endurgreiðslurnar verða mun umfangsmeiri eða tæpir 5,2 milljarðar. Á komandi ári er reiknað með að endurgreiðslur nemi um 10,2 milljörðum.
Í raun er endurgreiðsla vegna rannsókna og þróunar fjárfesting í framtíðinni – fjárfesting í nýjum tækifærum og störfum, þar sem lagður er grunnur að fjölbreyttara atvinnulífi. Stefna stjórnvalda undir forystu Þórdísar Kolbrúnar Reykfjörð Gylfadóttur nýsköpunarráðherra er að styðja við nýsköpun á markaðslegum forsendum, ekki aðeins með endurgreiðslum heldur einnig hækkun á framlögum til Tækniþróunarsjóðs og með stofnun Kríu. Fyrr á þessu ári var skattaafsláttur til einstaklinga vegna fjárfestinga í nýsköpunarfyrirtækjum hækkaður tímabundið úr 50% í 75% af fjárhæð fjárfestingar. Samhliða voru fjárhæðarmörk hækkuð úr tíu milljónum í 15 milljónir.
Stefnan er að bera ávöxt. Fjárfestar hafa lagt nýsköpunarfyrirtækjum til um 17 milljarða króna á þessu ári og þar af eru um 12 milljarðar erlent áhættufé.
Hækkun frítekjumarks fjármagnstekna
Frítekjumark fjármagnstekna verður tvöfaldað – hækkað úr 150 í 300 þúsund krónur á komandi ári. Um leið nær frítekjumarkið til arðs og söluhagnaðar skráðra hlutabréfa auk vaxtatekna. Hækkun frítekjumarksins kemur sér hlutfallslega best fyrir þá einstaklinga og hjón sem hafa takmarkaðar fjármagnstekjur en nýtist þeim ekki sem njóta fjármagnstekna af óskráðum félögum, s.s. arðgreiðslna einkahlutafélaga. Með þessu er ýtt undir sparnað og hvatt til fjárfestinga einstaklinga í skráðum félögum. Þetta er í samræmi við stefnu ríkisstjórnarinnar um að auka beina þátttöku almennings í atvinnulífinu, en þess er að vænta að fjármálaráðherra leggi fram frumvarp á nýju ári um skattaafslátt einstaklinga vegna hlutabréfakaupa. (Þess ber að geta að frumvarp sama efnis er til meðferðar hjá efnahags- og viðskiptanefnd þingsins, en flutningsmenn eru sjö þingmenn Sjálfstæðisflokksins og er sá er þetta skrifar fyrsti flutningsmaður).
Um það verður ekki deilt að skilvirkur hlutabréfamarkaður er óaðskiljanlegur frá öflugu efnahagslífi og hagvexti þjóða. Skattalegir hvatar til að styðja við skipulegan hlutabréfamarkað og tryggja fyrirtækjum greiðan aðgang að áhættufjármagni, ekki aðeins frá stofnanafjárfestum heldur ekki síður með beinni þátttöku almennings, munu skipta miklu í viðspyrnu efnahagslífsins á komandi árum.
Samkvæmt tölum Hagstofunnar hefur atvinnuvegafjárfesting dregist verulega saman á þessu ári. Á þriðja ársfjórðungi nam samdrátturinn um 21,8% borið saman við sama tímabil fyrra árs. Fyrstu níu mánuði ársins er áætlað að atvinnuvegafjárfesting hafi dregist saman um 9,9% að raungildi borið saman við fyrstu níu mánuði ársins 2019. Í þjóðhagsspá Hagstofunnar er reiknað með að atvinnuvegafjárfesting dragist saman um 12,6% á árinu, sem kemur í kjölfar mikils samdráttar á síðasta ári eða 18%.
Samdráttur í fjárfestingum fyrirtækja er áhyggjuefni enda forsenda framþróunar í atvinnulífinu og þar með verðmætasköpunar samfélagsins. Það umhverfi lágra vaxta sem við búum við í dag ætti að öðru jöfnu að örva fjárfestingu og því er samdráttur í fjárfestingu meira áhyggjuefni en annars. Auðvitað spilar óvissa um þróun efnahagsmála hér inn í en skattaleg umgjörð skiptir einnig miklu. Hár fjármagnstekjuskattur ýtir til dæmis ekki undir fjárfestingu heldur dregur úr henni.
Ranglæti leiðrétt
Það var sérstaklega ánægjulegt að taka þátt í því skömmu fyrir jól að leiðrétta áralangt ranglæti vegna skattlagningar söluhagnaðar frístundahúsa með tilheyrandi skerðingum á réttindum almannatrygginga. Frá og með komandi áramótum verður söluhagnaður frístundahúsnæðis, sem nýtt hefur verið til eigin nota, verið í eigu viðkomandi í sjö ár eða lengur og fellur undir stærðarmörk laga, ekki lengur skattlagður og viðkomandi mun ekki sæta skerðingum á réttindum almannatrygginga. Þessi breyting kemur ekki síst eldri borgurum til góða.
Annað réttlætismál var hækkun skattfrelsismarka erfðafjárskatts úr 1,5 milljónum í fimm milljónir króna. Hækkunin nýtist sérstaklega einstaklingum sem fá úthlutaðan arf úr eignaminnstu dánarbúunum en miðað við álagningu 2020 eru um 23% dánarbúa undir fimm milljónum að heildarverðmæti.
Sá er þetta skrifar lagði fram frumvarp um þrepaskiptingu erfðafjárskatts, sem náði ekki fram að ganga. Þar var lagt til að skatturinn yrði 5% af eignum dánarbús undir 75 milljónum króna og 10% af því sem umfram er. Með samþykkt frumvarpsins hefði tvöföldun erfðafjárskatts árið 2010 gengið að mestu til baka. Hitt er svo annað að við eigum að taka frændur okkar í Noregi og Svíþjóð til fyrirmyndar í þessum efnum, en þar er erfðafjárskattur ekki lagður á.
Kosningaár
Hér hefur fyrst og síðast verið horft til lækkunar skatta sem náðst hefur á árinu sem senn er að baki. Hitt er rétt að ýmis gjöld hafa verið hækkuð (ekki síst í takt við þróun verðlags) en sú hækkun er aðeins brot af þeim lækkunum hafa náðst fram. Við stefnum því í rétta átt. Sú staðreynd stendur hins vegar óbreytt að Ísland er háskattaland í alþjóðlegum samanburði.
Eitt stærsta verkefnið á nýju kjörtímabili verður að tryggja samkeppnishæfni atvinnulífsins og þar skiptir skattbyrði miklu en ekki síður hvaða og hvernig skattar eru lagðir á. Ein tegund skattheimtu kann að verða skynsamleg á meðan önnur drepur allt í dróma. Það skal t.d. viðurkennt að ég hef vaxandi efasemdir um álagningu kolefnisgjalds með þeim hætti sem gert hefur verið. Vísbendingar eru um að kolefnisgjaldið, undir hatti grænna skatta, skili ekki þeim árangri sem stjórnvöld stefna að.
Komandi ár er kosningaár. Í september leggja kjósendur línurnar. Í einfaldleika sínum er valið nokkuð skýrt; lægri skattar eða hærri, aukin samkeppnishæfni eða minni, meiri verðmætasköpun eða samdráttur, nýsköpun og einkarekstur eða aukin ríkisumsvif. Með vali sínu ráða kjósendur því hvort við sem samfélag höfum efni á því að halda áfram að byggja upp öflugt velferðarkerfi og góð lífskjör.
Að þessu sögðu óska ég lesendum og landsmönnum öllum gleðilegs árs. Megi komandi ár verða öllum gæfuríkt.
Greinin birtist í Morgunblaðinu 30. desember 2020.