Vilhjálmur Bjarnason skrifar:
Það er stundum nokkur raun að því að hlusta á útvarpsþætti og þá umræðu sem þar fer fram. Oft reyni ég að hlusta á slíka þætti til að bæta við þekkingu mína eða heyra sjónarmið annarra. Þá er oft fróðlegt að heyra nálgun viðmælenda í slíkum þáttum og heyra hvort þeir bæti við almenna þekkingu þjóðarinnar. Einn útvarpsþáttur af þessu tagi bætti ekki við þekkingu mannkyns en opinberaði vanþekkingu blaðamanna á læknisfræðilegum rannsóknum og rekstrar- og efnahagslegum forsendum slíkra rannsókna.
Þá er yfirgripsmikil vanþekking margra blaðamanna á rekstri og efnahagsmálum sjálfstætt efnahagsvandamál, sem skilar sér í rangfærslum og rangtúlkunum, og er sjálfstætt vandamál í lýðræðisríki. Lýðræði líður fyrir slíka vanþekkingu. Stundum má ætla að eigin efnahagsvandamál blaðamanna sé hvort í senn orsök og afleiðing vanþekkingar.
Orðskrípi
Nýverið hefur verið fundið upp orðskrípið »óhagnaðar-« í nokkrum orðasamböndum. Sá er þetta ritar er nokkuð vel að sér í reikningsskilum og veit hvað er hagnaður og hvað er tap. Sömuleiðis veit sá er þetta ritar hvað er lán og ólán, og fer einnig nærri um hvað er hamingja og hvað er óhamingja. Af þessu tvennu verður aðeins dregin sú ályktun að óhagnaðardrifinn rekstur sé drifinn áfram af taprekstri. Það er álíka viska, og að halda því fram að augljós taprekstur geti verið þjóðhagslega hagkvæmur. Í samfélaginu er sívaxandi eftirspurn eftir óhagnaði. Á sama tíma fer skilningur á hagnaði, og þar með framförum, síminnkandi.
Umræða um hagnað
Hagnaður er glæpur og gróði enn verri. Afleiðing af þeim glæp kann að verða greiðsla á arði, sem verður þá meiri glæpur en hagnaðurinn sjálfur. Þó er þversögnin sú að samfélag, sem fer á mis við hagnað, fer jafnframt á mis við skatttekjur.
Það er einnig mikil fylgni á milli launa í fyrirtækjum og hagnaðs fyrirtækjanna. Svigrúm fyrirtækja til launagreiðslna fer eftir hagnaði og ávöxtun í rekstri.
Það er hrein raun að hlusta á eftirsókn eftir óhagnaði og á hvern veg á að bregðast við óhagnaði á efsta degi. Óhagnaður getur aðeins endað á tvo vegu, með gjaldþroti eða ríkisframfæri, og þá framfæri þeirra sem greiða skatta af hagnaði og skatti af launum þeirra sem vinna hjá fyrirtækjum sem skila hagnaði af rekstri sínum. Það kann að vera að óhagnaður sé tímabundinn og þá reyni á þolinmæði. Samkvæmt viðurkenndum reikningsskilareglum er þróunarkostnaður gjaldfærður í varúðarskyni, en það er alls ekki viðurkenning á því að þróun á vöru og þjónustu geti ekki skilað af sér tekjum og þar með hagnaði í framtíð.
Erfðagreining og skimun
Í framangreindum útvarpsþætti virtist eiga að ræða aðkomu Íslenskrar erfðagreiningar að skimun í Covid-19-faraldri. Sú varð ekki raunin. Áhyggjuefni þeirra blaðamanna sem tóku þátt í umræðunni var hvar hugsanlegur fjárhagslegur hagnaður af rannsóknum Íslenskrar erfðagreiningar lenti, en ekki var rætt um læknisfræðilegan ávinning.
Sá er þetta ritar lét af hendi sýni í skimun vegna hugsanlegrar Covid-19-sýkingar. Jafnframt var spurt hvort vilji væri til að láta af hendi blóðsýni til mótefnamælinga og hugsanlegra annarra lækningarannsókna. Ekki var beðið um gjald fyrir skimun en á móti kom afsal á fjárhagslegum hagnaði af rannsóknum. Framlagið, sýnishorn til skimunar og blóðsýni, eru fyrir gefandann um margt lík frjálsum gæðum, verðlaus, en verða að verðmætum við rannsókn á kostnað þiggjandans, Íslenskrar erfðagreiningar. Vonandi verður gefandinn þátttakandi í læknisfræðilegum ábata af rannsókninni, eins og allt mannkynið. Íslensk erfðagreining hefur þolinmæði og bolmagn til að bíða fjárhagslegs ávinnings af rannsóknum sínum.
Aðkoma Íslenskrar erfðagreiningar að skimun við leit að Covid-19-sýkingum hefur skipt sköpum í viðlögum gegn heimsfaraldri. Þetta hefur Íslensk erfðagreining gert án gjaldtöku fyrir þátttakendur og fyrir íslensk heilbrigðisyfirvöld, þ.e. íslenskra skattborgara, þeirra sem greitt hafa gjöld af launum og hagnaði, og neyslu sinni.
Sá er þetta ritar, vonar að Íslensk erfðagreining endurheimti fjárhagslegan óhagnað sinn af skimun og rannsóknum í framtíðartekjum, sem falla til vegna aukinnar þekkingar á veirusjúkdómum.
Íslendingar hafa tekið þá afstöðu að hafna áhættu af þessum rannsóknum, sem erlendir eigendur hafa tekið. Hagnaður lendir ávallt hjá þeim sem taka áhættu. Svo er einnig um óhagnað. Fræðilegur ávinningur og hagnaður kemur í hlut mannskyns.
Sá er þetta ritar heldur alltaf svefni þegar öðrum vegnar vel.Það er heiður fyrir Íslending ef Íslenskri erfðagreiningu vegnar vel. Það er ávinningur fyrir mannkynið.
Velferð mannkyns
Lækningarannsóknir snúast í grunninn að því að bæta velferð mannkyns. Til þess að hægt sé að stunda læknisfræðilegar rannsóknir þurfa sjúklingar að láta af hendi gögn, jafnvel persónugreinanleg en eftir atvikum dulkóðuð.
Það er alvarlegt mál að fólk án grundvallarþekkingar skuli dregið fram til álitsgjafar í máli sem er jafn sérhæft og rannsóknir Íslenskrar erfðagreiningar. Fjölmiðlun hefur skyldur. Ef blaðamenn hafa áhuga á óhagnaði og hafa áhyggjur af hagnaði, þá er nauðsynlegt að auka grunnþekkingu blaðamanna. Ósjálfbær óhagnaður getur aðeins haft í för með sér tortímingu. Viðbrögð Íslenskrar erfðagreiningar björguðu því sem bjargað varð í viðlögum Covid-19-faraldurs. Það er verkefni Íslenskrar erfðagreiningar að vinna úr sínum rannsóknum til hagnaðar. Áhugi blaðamanna á að beinast að miðlun þekkingar á skimun og rannsóknum. Það kann að vera verkefni að greina frá fjármálum Íslenskrar erfðagreiningar. Það er ekki verkefni blaðamanna að kveða upp gildishlaðna dóma um fjármál Íslenskrar erfðagreiningar eða annarra fyrirtækja eða félaga, sérstaklega þegar þekkingu skortir.
Eins og Jón Hreggviðsson sagði; »mér er sama hvort ég er sekur eða saklaus, ég vil aðeins hafa bátinn minn í friði«. Það er von mín að Kári Stefánsson fái að hafa sinn bát í friði. Þeir sem vilja mega segja hann dálítið ruglaðan. Sennilega er það gott að vera lítillega ruglaður.
Því eins og skáldið sagði í
Sjálfsmat;
Ef þú leggur lag við þá
sem líkjast þér of mikið
færðu leiða ugglaust á
þeim öllum fyrir vikið.
Og sannlega sýnist mér,
á sjálfum þér.
Pistill þessi birtist fyrst í Morgunblaðinu þann 19. júní 2020.