Óli Björn Kárason formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis:
Ekki veit ég um nokkurn Íslending sem ber ekki hlýjar tilfinningar til Landspítalans. Allir gera sér grein fyrir mikilvægi spítalans – enda hornsteinn íslenskrar heilbrigðisþjónustu. Þegar vel gengur á Landspítalanum er flest í lagi í heilbrigðiskerfinu. Brotalamir og vandræði innan veggja spítalans seytla hins vegar niður alla heilbrigðisþjónustuna og almenningur líður fyrir.
Hvernig til tekst við rekstur og skipulag Landspítalans er því ekki einkamál stjórnenda eða starfsmanna spítalans, heldur hagsmunamál sem skiptir alla landsmenn miklu.
Því miður er hægt að ganga að árlegum fréttum af fjárhagsvanda spítalans, biðlistum og lokun deila, með sömu vissu og sköttum og dauða. Jákvæðar fréttir – því þær eru margar enda unnin kraftaverk á hverjum degi á spítalanum – eru annaðhvort ekki sagðar eða þær kafna í neikvæðum fréttaflutningi. Þrátt fyrir vankanta og vandræði er heilbrigðisþjónustan á Íslandi ein sú besta sem þekkist í heiminum. Af ástæðum, sem ég skil ekki, finnst mörgum nauðsynlegt að draga upp allt aðra og dekkri mynd og sannfæra almenning um að flest sé í kalda koli og kerfið að hrynja.
Vandi Landspítalans sýnist krónískur og við það getur enginn sætt sig við. Þeir sem þurfa á þjónustu að halda við úrlausn sinna meina líða fyrir og óöryggi þeirra eykst. Hið sama gildir um starfsfólk.
Eitthvað að kerfinu
Í viðtali við Ríkissjónvarpið á mánudag benti Bjarni Benediktsson, fjármála- og efnahagsráðherra, réttilega á að framlög til Landspítalans hefðu verið aukin verulega á síðustu árum, eins og raunar á öðrum sviðum heilbrigðisþjónustu. Á sama tíma hefðu komið fram ábendingar um að hægt væri að nýta fjármunina betur:
„Það er eitthvað að í kerfi sem tekur sífellt við stórauknum fjármunum en lendir viðstöðulaust í rekstrarvanda. Það eru örfá ár síðan við skárum af margra milljarða uppsafnaðan rekstrarvanda á Landspítalanum og við höfum stóraukið framlögin til spítalans þannig að það er enginn niðurskurður sem hefur verið í gangi þar.“
Framlög til Landspítalans hafa aukist verulega á undanförnum árum. Miðað við fjárlagafrumvarp verða þau liðlega 13,6 milljörðum hærri á næsta ári en 2016 fyrir utan 755 milljónir króna sem renna til reksturs Vífilsstaða. Þetta er aukning um 22%. Aukningin er tæplega þremur milljörðum meiri en samanlögð framlög til heilbrigðisstofnana úti á landi, á Vesturlandi, Vestfjörðum, Norðurlandi, Austurlandi, Suðurlandi og Suðurnesjum.
Hagkvæmara í höndum annarra
Varla er hægt að deila við fjármálaráðherra þegar hann heldur því fram að eitthvað sé að í kerfi sem glímir stöðugt við rekstrarvanda þrátt fyrir sífellt auknar fjárveitingar. Reynir Arngrímsson, formaður Læknafélags Íslands, er hreinskiptinn í samtali við mbl.is um liðna helgi. Handahófskenndar ákvarðanatökur og stjórnunarmistök eru helstu skýringar á krónískum fjárhagsvanda Landspítalans.
Læknafélagið hefur líkt og flestir Íslendingar áhyggjur af „langvarandi fjárhagsvanda Landspítalans“, en Reynir bendir á umhugsunarverða staðreynd:
„Það er stöðugt verið að bæta við verkefnum á sjúkrahúsið sem væri skynsamlegra að væru í höndum annarra sem gætu veitt þjónustuna á hagkvæmari hátt og væru ekki að taka mannafla frá kjarnastarfsemi spítalans.“
Pétur Magnússon, forstjóri Hrafnistu, er ekki með ósvipaðar ábendingar og formaður Læknafélagsins. Í viðtali við Morgunblaðið segir Pétur það ekkert óeðlilegt að stjórnendur spítalans fari „vel yfir það hvað er kjarnastarfsemi og hvað eru hliðarverkefni sem Landspítalinn ætti kannski ekki að sinna og fá heldur aðra til að gera“. Hann bendir á að langflest hjúkrunarrými séu rekin af öðrum en opinberum heilbrigðisstofnunum. Þau hjúkrunarrými sem Landspítalinn annast á Vífilsstöðum séu dýrari en rými á hjúkrunarheimilum.
Með öðrum orðum: Það hefur ekki tekist að samþætta starfsemi Landspítalans við aðra þætti heilbrigðisþjónustunnar m.a. með því að nýta kosti einkaframtaksins þar sem það er hagkvæmt. Ríkisvæðing þjónustunnar hefur gert hana dýrari og óöruggari. Hagsmunum landsmanna – sem allir eru sjúkratryggðir – er ekki þjónað. Möguleikum heilbrigðisstarfsfólks fækkar og samkeppnishæfni íslenskra heilbrigðiskerfisins verður verri.
Sjálfstæð stjórn yfir spítalann
Á síðasta ári hafði Landspítalinn um 71 milljarð úr að spila og þar af voru bein framlög úr ríkissjóði tæplega 63 milljarðar. Laun eru langstærsti hluti kostnaðar. Á síðasta ári nam launakostnaður tæpum 54 milljörðum og hækkaði um 11,3% á milli ára.
Í ársreikningi kemur fram að ársverk starfsmanna Landspítala voru 4.221 að meðaltali á árinu 2018, en þau voru 4.073 árið á undan. Á síðasta ári voru 5.489 starfsmenn að störfum að meðaltali í hverjum mánuði í mismunandi starfshlutfalli borið saman við 5.305 á árinu 2017.
Í mörg ár hefur verið á það bent að óeðlilegt sé og óskynsamlegt að ekki skuli vera sjálfstæð stjórn yfir stærsta og mikilvægasta fyrirtæki heilbrigðiskerfisins. Formaður Læknafélagsins sagði í áðurnefndu viðtali við mbl.is að staðan sýndi mikilvægi þess að stjórn væri sett yfir spítalann eins og tíðkaðist í öðrum atvinnurekstri:
„Þar sem forstjóri og framkvæmdastjórn lúti eðlilegu aðhaldi stjórnar og stuðnings við ákvarðanir sem þarf að taka við reksturinn.“
Ráðgjafarnefnd Landspítalans sem starfar samkvæmt lögum er til ráðgjafar og álits um þjónustu, starfsemi og rekstur. Nefndin kemur því ekki í stað virkrar stjórnar, enda ber hún ekki ábyrgð á rekstrinum og hefur engin formleg völd. Skipun formlegrar stjórnar sem ber ábyrgð á rekstri og skipulagi Landspítalans mun ekki aðeins renna styrkari stoðum undir alla starfsemina heldur auka nauðsynlegt aðhald á öllum sviðum.
Aðgerðaleysi ekki í boði
Auðvitað ber að taka það alvarlega ef fjárhagsvandi Landspítalans stefnir öryggi sjúklinga í hættu. Gagnvart slíkum staðhæfingum getur enginn setið aðgerðalaus, allra síst yfirvöld heilbrigðismála eða fjárveitingavaldið – Alþingi. Þann vanda verður að leysa en það eru of margar vísbendingar um að vandinn sé ekki aðeins fjárhagslegur heldur einnig skipulagslegur. Fjármunirnir eru ekki að nýtast með þeim hætti sem eðlilegt er að krefjast.
Það mun ekki duga að veita stöðugt meiri fjármuni til Landspítalans. Allt skipulag þarf að endurskoða, leggja áherslu á kjarnastarfsemina, færa verkefni frá spítalanum til annarra sem geta sinnt þeim með hagkvæmari og betri hætti. Með skipulegum hætti verður að auka samvinnu við aðila utan spítalans, jafnt einkaaðila sem opinbera.
Að lokum þetta: Það er ekki markmið í sjálfu sér að auka útgjöld til heilbrigðismála. Markmiðið er og á alltaf að vera að auka lífsgæði landsmanna með góðri og öflugri heilbrigðisþjónustu. Skipulag kerfisins verður að mótast af því að mæta þörfum hinna sjúkratryggðu – allra Íslendinga – með hagkvæmum og skilvirkum hætti.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 23. október 2019.