Óli Björn Kárason formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis:
Fyrir liðlega tveimur árum skrifaði ég hér í Morgunblaðið undir fyrirsögninni; Ég er stoltur Íslendingur og sagði meðal annars:
„Ég hef alla tíð verið stoltur af því að vera Íslendingur. Ég er stoltur af sögunni, menningunni, náttúrunni – hreykinn af því að tilheyra fámennri þjóð sem hefur tekist að varðveita tungumál sitt. Stoltur af því hvernig afar mínir og ömmur og síðar pabbi og mamma tóku þátt í að leggja grunninn að einu mesta velferðarríki heims. Stoltur af því hvernig fyrri kynslóðir brutust út úr gildru eins mesta fátæktarríkis Evrópu, svo ég og aðrir sem á eftir hafa komið geti notið velmegunar.“
Þetta viðhorf fer í taugarnar á mörgum en einkum þeim sem líta svo á að hugmyndin um þjóðríki – um frjálst og fullvalda land – sé úrelt og eigi aðeins heima á öskuhaugum sögunnar. Með sama hætti virðist það vera eitur í beinum margra sem háværastir eru um nauðsyn þess að verja fullveldi þjóðarinnar, að Íslendingar eigi opin og frjáls samskipti við aðrar þjóðir. Pólitískt fullveldi er hins vegar merkingarlaust ef fjárhagslegt frelsi þjóðar er ekki tryggt.
Trúin á þjóðríkið
Í júní 2016 samþykkti meirihluti breskra kjósenda útgöngu Bretlands úr Evrópusambandinu. Allar götur síðan hefur verið reynt að koma í veg fyrir að niðurstaða í þjóðaratkvæðagreiðslu næði fram að ganga. Öllum ráðum hefur verið beitt til að koma í veg fyrir Brexit.
Elítan – andslitslausir embættismenn, stjórnmálamenn og fjölmiðlar – beggja vegna Ermarsunds hefur alltaf átt erfitt að sætta sig við að almenningur taki aðrar ákvarðanir en þær sem búið er að viðurkenna sem hinar einu „réttu“. Þess vegna var brugðist hart við niðurstöðu þjóðaratkvæðagreiðslunnar. Þingmaður Verkamannaflokksins krafðist þess strax að þingið hundsaði vilja meirihluta kjósenda. Furðulostnir sérfræðingar og fjölmiðlungar fóru í keppni við að gera lítið út breskum almenningi – töluðu niður til kjósenda af hroka og yfirlæti. Gamla fólkið hefði ráðið úrslitum og tekið ákvörðun fyrir þá yngri. Ómenntaðir væru útgöngusinnar en háskólamenntað fólk styddi aðild Bretlands að Evrópusambandinu. Sem sagt: Gamlir og ómenntaðir vita ekki hvað þeir gera. Ungt fólk og háskólamenntaðir hafa burði til að taka rétta ákvörðun fyrir land og þjóð.
Theresa May tók að sér sem forsætisráðherra að leiða Bretland út úr Evrópusambandinu. Lánleysi hennar var algjört. Boris Johnson hefur tekið við keflinu og stefnan er skýr. Hann ætlar að tryggja að vilji meirihluta kjósenda nái fram að ganga og til þess þurfi ekki samþykki eða uppáskrift frá Brussel.
Boris Johnson trúir á þjóðríkið og mikilvægi fullveldis hverrar þjóðar. Þess vegna barðist hann fyrir útgöngu Bretlands úr Evrópusambandinu og þess vegna leggur hann áherslu á að vilji meirihluta kjósenda nái fram að ganga. Um leið og hann hafnar yfirþjóðlegu valdi ESB hefur hann skýra sýn á framtíð Bretlands utan ESB. Hann ætlar að gera Bretland að efnahagslegu stórveldi á grunni frjálsra viðskipta – fríverslunarsamninga – ekki síst við þjóðir Evrópu, Bandaríkin og Kanada. Hann er sannfærður um að til langrar framtíðar séu tækifæri stærri og meiri utan Evrópusambandsins en innan. Hann ætlar að nýta fullveldi Bretlands í samstarfi við aðrar þjóðir.
Fríverslun í Norður-Atlantshafi
Við Íslendingar höfum tryggt fjárhagslegt fullveldi með sífellt auknum samskiptum og opnum viðskiptum við aðrar þjóðir. Þar skiptir EES-samningurinn miklu en einnig fjöldi fríverslunarsamninga bæði beint við önnur lönd eða í gegnum aðild okkar að EFTA.
Það er hlutverk íslenskra stjórnvalda að fjölga tækifærum þjóðarinnar en ekki fækka þeim. Aðild að Evrópusambandinu fækkar möguleikum okkar og þrengir þá valkosti sem sjálfstæð þjóð þarf að eiga. Í gegnum EES standa markaðir ríkja Evrópusambandsins okkur opnir og við höfum um leið fullt frelsi til eiga viðskipti við aðrar þjóðir með þeim hætti sem við semjum um í tvíhliða samningum. Allur heimurinn getur verið undir enda er Ísland eitt opnasta hagkerfi heims í vöruviðskiptum samkvæmt úttekt Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar.
Í október 2010 setti ég fram þá hugmynd að íslensk stjórnvöld ættu að hafa frumkvæði að því að mynda nýtt fríverslunarsvæði á norðurslóðum, með þátttöku Noregs, Færeyja, Grænlands, Kanada og Bandaríkjanna auk Íslands. Það blasir við að Bretland á að taka þátt í slíku samstarfi eftir útgönguna úr Evrópusambandinu. Aðild að ESB hefði komið í veg fyrir slíkt samstarf.
Markmiðið er ekki aðeins að mynda fríverslun heldur ekki síður að búa til formlegan samstarfsvettvang um náttúruvernd og sameiginlega öryggishagsmuni. Samhliða eigum við að vinna að því að löndin sjö taki upp nána samvinnu á sviði vísinda, rannsókna, lista, mennta og menningar.
Afl leyst úr læðingi
Samstarf á norðurslóðum virðir fullveldisrétt og sjálfstæði hverrar þjóðar. Ég hef haldið því fram að með slíku samstarfi verði ekki aðeins til eitt mesta hagvaxtarsvæði heims, heldur verði leyst úr læðingi sameiginlegt afl þjóðanna á sviði vísinda og náttúruverndar, að ógleymdu lífskryddinu sjálfu – listum og menningu.
Áhugi þjóða heims – ekki síst stórveldanna – á norðurslóðum hefur stóraukist á undanförnum árum og í því felast jafnt ógnanir sem mikil tækifæri fyrir Ísland. Með því að beita sér fyrir sjö þjóða samstarfi vinnst tvennt; tækifærin eru nýtt og tekist er á við ógnanir í samvinnu við vinaþjóðir.
Við Íslendingar höfum nýtt fullveldisrétt okkar af skynsemi í samstarfi við aðrar þjóðir ekki síst með þátttöku í Atlantshafsbandalaginu en ekki síður með því að tryggja greiðan aðgang að 500 milljóna manna markaði í Evrópu í gegnum EES-samninginn. Í samstarfi við aðrar þjóðir höfum ekki fengið allt fyrir ekkert og því þurft að gefa eftir líkt og þær þjóðir sem við eigum samstarf við.
Samstarfsvettvangur frjálsra þjóða við Norður-Atlantshaf getur orðið öllum þjóðunum lyftistöng og skotið mikilvægri stoð undir efnahagslegt sjálfstæði Íslands. Með EES-samningnum og samvinnu ríkjanna sjö á sviði viðskipta, menningar, umhverfis- og öryggismála, eru tækifæri okkar Íslendingar nær ótakmörkuð. Og fullveldið styrkist, jafnt pólitískt og fjárhagslega.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 21. ágúst 2019.