Óli Björn Kárason alþingismaður:
Við eigum örugglega eftir að læra margt af gjaldþroti WOW air. Sumt kemur hægt og bítandi eftir því sem upplýsingar um rekstur og efnahag flugfélagsins verða skýrari. Annað liggur þegar fyrir og ætti að vera öllum augljóst. Eitt af því er hversu mikilvægt það er fyrir starfsmenn, eigendur og samfélagið allt að fyrirtæki séu rekin með hagnaði, hafi burði til að greiða góð laun, eðlilegan arð af fjárfestingunni, að þeim takist að byggja upp sterkan efnahag og þar með bolmagn til að mæta áföllum.
Oft er haft á orði að fátt sé nýtt undir sólinni. Og það er vissulega rétt að lengi hefur verið reynt að ala á tortryggni í garð þeirra sem stunda atvinnurekstur. Heilu stjórnmálaflokkarnir hafa byggt hugmyndafræði sína á reglunni um að tortryggja alla sem stunda viðskipti enda séu þeir í eðli sínu eiginhagsmunaseggir sem skari eld að eigin köku á kostnað almennings. Verstir eru þeir sem hagnast. Þeir eru skotspænir og táknmyndir hins illa; vondu kapítalistanna. Engu skiptir hvort viðkomandi hafi byrjað með tvær hendur tómar og byggt upp fyrirtæki og skapað fjölda starfa af dugnaði og eljusemi.
Hugmyndafræði tortryggninnar er hugmyndafræði átaka, sem þrífst á því að reka fleyg milli launafólks og atvinnurekenda, milli kynja og kynslóða. Jarðvegur sósíalismans er blanda tortryggni, átaka og öfundar. En alltaf hefur sósíalisminn endað í ægivaldi fárra yfir athöfnum fjöldans – á meðan yfirstéttin lifir í vellystingum berst almenningur við skort á flestum nauðsynjum.
Stjórnlyndi festir rætur
Það er kaldhæðnislegt að stjórnmálamenn samtímans sæki hugmyndir sínar í sama jarðveg og rætur sósíalismans liggja. Stjórnlyndir stjórnmálamenn réttlæta inngrip í daglegt líf einstaklinga og fyrirtækja. Í nafni samfélagslegrar ábyrgðar vilja hinir stjórnlyndu „leiðrétta rangar“ ákvarðanir einstaklinga til að tryggja að allt sé í samræmi við pólitíska rétthugsun. Í hugarheimi stjórnlyndis er lækkun skatta á fyrirtæki og heimili röng – með því sé ríkið að „afsala“ sér tekjum og „veikja“ tekjustofna. Setja skal lög og leiða í reglugerðir allt er viðkemur mannlegri hegðun. Til að ná fram pólitískum markmiðum er jafnræði einstaklinganna sett til hliðar.
Stjórnlyndi hefur í mörgu náð yfirhöndinni á Íslandi líkt og víða á Vesturlöndum. Við sjáum þess merki að hugmyndir frjálslyndis, sem Sjálfstæðisflokkurinn reisir allan sinn málflutning á, eiga undir högg að sækja. Embættismannakerfið hefur að líkindum aldrei verið sterka hér á landi enda hafa stjórnmálamenn með skipulegum hætti afsalað sér völdum og afhent þau til embættismanna og sérfræðinga. Rauði þráðurinn er að stjórnmálamenn séu í eðli sínu spilltir og ofurseldir sérhagsmunaöflum – engu skiptir þótt þeir sæki umboð sitt til kjósenda. Sérfræðingarnir eru hins vegar hvítvoðungar sem eru engum háðir.
Andstæðingum viðskiptafrelsis hefur með skipulegum hætti tekist að grafa undan athafnamönnum – ná að sá fræjum tortryggni gagnvart þeim sem stunda atvinnurekstur. Þannig hefur myndast skjól fyrir eftirlitsiðnaðinn sem hefur vaxið okkur yfir höfuð, margslunginn og íþyngjandi. Það er orðið svo flókið að afla sér tilskilinna leyfa að dugmiklir framtaksmenn gefast upp á hlaupum milli stofnana og eftirlitsaðila. Á stundum virðist það vandasamara og meira verk að sinna kröfum hins opinbera en að huga að þörfum viðskiptavina.
Þegar hvatinn hverfur
Eftirlitsiðnaðurinn – báknið – hefur hægt og bítandi snúist upp í andhverfu sína – frá því að stuðla að virkri samkeppni, verja hag neytenda og stuðla að heilbrigðum viðskiptaháttum, í að koma böndum á atvinnulífið og framtaksmennina.
Ég hef áður gert að umtalsefni hvernig ríki og sveitarfélög leggja steina í götur einkaframtaksins, allt frá verslun til sorphirðu, frá ferðaþjónustu til fjölmiðlunar, frá heilbrigðisþjónustu til menntunar. Það er raunar aðdáunarvert að einstaklingar skuli ekki gefast upp gegn ofurafli opinberra aðila og ríkisfyrirtækja. Flestar takmarkanir á rekstri ríkisfyrirtækja hafa verið afnumdar, þau seilast með skipulegum hætti yfir á verksvið einkafyrirtækja. Samkeppnin er ójöfn og ósanngjörn.
Með eftirlitsbákni, íþyngjandi regluverki, ásælni hins opinbera, tortryggni í garð arðbærra fyrirtækja og hugmynda um að banna arðgreiðslur fyrirtækja sem sinna verkefnum fyrir ríki og sveitarfélög, verður lítill hvati fyrir einstaklinga að leggja allt sitt í sjálfstæðan rekstur, taka áhættu, skapa störf og ný verðmæti. Ungt fólk fær þau skilaboð að miklu skynsamlegra sé að fá vinnu hjá hinu opinbera en reyna að láta drauma um sjálfstæðan atvinnurekstur rætast. Þegar hvatinn til athafna hverfur, molnar undan þjóðfélaginu, það verður fátækara og þróttlítið. Velferðarkerfið hrynur.
Forsenda efnahagslegrar velsældar er öflugt atvinnulíf. Og atvinnulífið þrífst ekki án hvata og fyrirtæki dafna ekki án hagnaðar. Mörgum gengur illa að skilja þessi einföldu sannindi. ekki síst stjórnlyndum stjórnmálamönnum. Fæstir þeirra sem sitja á Alþingi hafa reynslu af því að eiga allt sitt undir í rekstri fyrirtækis. Áhyggjur yfir að eiga fyrir launum starfsmanna um næstu mánaðamót eða geta staðið skil á virðisaukaskatti og launatengdum gjöldum á komandi gjalddaga, eru þeim framandi. Kannski er það þess vegna sem skilningurinn á stöðu atvinnurekenda er ekki meiri í þingsal en raun ber vitni.
Við sem höfum skipar okkur í sveit Sjálfstæðisflokksins eigum að vera óhrædd við að taka varðstöðu fyrir atvinnulífið, ryðja brautina fyrir framtaksmanninn, tryggja stöðu sjálfstæða atvinnurekandans. Við eigum að fjarlægja hindranir og byggja upp eftirlitsstofnanir sem vinna með atvinnulífinu og stuðla að heilbrigðri samkeppni, hvort heldur er á almennum markaði eða í opinberri þjónustu. Barátta okkar á að snúast um að skapa umhverfi þar sem framtaksmönnum er umbunað en ekki refsað, þar sem árangur er eftirsóttur en ekki tortryggður – umhverfi þar sem fyrirtækin fá að blómstra.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 3. apríl 2019.