Óli Björn Kárason þingmaður og formaður efnahags- og viðskiptanefndar.
Fólkið sem duglegast er að kenna sig við umburðarlyndi og skreyta sig með frjálslyndi virðist hafa litla þolinmæði fyrir andstæðum skoðunum, allra síst miðaldra karla. Ég fæ ekki betur séð en að þeir sem helst af öllu vilja vængstýfa miðaldra karlmenn – ekki síst þá sem hafa unnið sér það til óhelgi að vera hægrisinnaðir – séu í andlegum tengslum við þá sem leggja hart að sér að grafa undan tiltrú á einstaklinginn og frjálst framtak. Í hugarheimi þeirra er flest það sem íslenskt er bæði neikvætt og hallærislegt enda þjáist Íslendingar af „menningarlegri einangrunarhyggju“. Ísland er sagt „ónýtt“ og nafngreindir einstaklingar eiga að „éta skít“. Fyrrverandi flokksformaður og ráðherra talar um íslenska „bananalýðveldið“. Þeir sem vilja draga fram hið jákvæða eru óðar sakaðir um þjóðrembu og hroka.
Límmiða-pólitíkin hefur tekið yfir rökræðuna. Pólitískir andstæðingar eru „brennimerktir“.
Föstudaginn 23. mars hófst þriðja umræða um frumvarp til breytinga á lögum um kosningar til sveitarstjórna þar sem lagt er til að kosningaaldur verði lækkaður í 16 ár. Eftir nokkra umræðu tók forseti Alþingis þá ákvörðun að fresta umræðunni fram yfir páska. Þar með virðist ljóst að lækkun kosningaaldurs nær ekki fram að ganga fyrir komandi sveitarstjórnarkosningar í maí, líkt og margir höfðu vonast eftir.
Þegar þingmenn tóku til máls við þriðju umræðu féll það ekki í kramið hjá öllum. Þingkona Samfylkingarinnar sagði á fésbók að ástandið væri „ótrúlegt“ og í þingsal færi „fram málþóf miðaldra karla úr Sjálfstæðisflokki og Miðflokki til að koma í veg fyrir að meirihluti þings fái að greiða atkvæði með lækkun kosningaaldurs“. Eftir að ljóst varð að frumvarpið yrði ekki afgreitt fyrir páska sagði forystumaður ungra jafnaðarmanna í samtali við Morgunblaðið það „óttalega sorglegt hvernig þetta fór; stöðvað af nokkrum miðaldra körlum“. Djúpvitur álitsgjafi hélt því fram að sérstakt málþóf hefði verið stundað af miðaldra körlum úr Sjálfstæðisflokki, Miðflokki og Flokki fólksins – knúnum áfram af ótta við ungt fólk.
Límmiða-pólitíkin krefst þess ekki að reynt sé að varpa ljósi á málefnið, hvað þá að röksemdum andstæðra sjónarmiða sé mætt með mótrökum.
Kosningaréttur og ábyrgð
Fæstir þeirra þingmanna sem lögðust gegn samþykkt frumvarpsins eru andvígir því að lækka kosningaaldurinn. Gagnrýnin er margþætt, ekki síst að í besta falli sé óeðlilegt að ósjálfráða einstaklingur hafi kosningarétt. Brynjar Níelsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, gerði ágætlega grein fyrir þessu þegar hann sagði í atkvæðaskýringu við aðra umræðu:
„Ég hef alltaf litið þannig á að kosningaréttinum fylgi mikil ábyrgð. Ef menn eru sammála mér um það verður það auðvitað að vera þannig að þeir sem eru 16 ára og eiga að fá kosningarétt geti tekið ábyrgð á öðru í lífi sínu. Ég er alveg tilbúinn að fallast á að menn geti kosið 16 ára. En ég vil þá að fólk sé lögráða 16 ára. Það er langeðlilegast, þ.e. ef við teljum að kosningaréttinum fylgi einhver ábyrgð.“
Rauði þráðurinn í málflutningi þeirra sem sakaðir voru um málþóf er að samhliða lækkun kosningaaldurs sé nauðsynlegt að horfa til víðtækari samræmingar á réttindum og skyldum ungs fólks. Í nefndaráliti Brynjars Níelssonar og undirritaðs er því haldið fram að mörg rök hnígi að því „að því að lækka kosningaaldur í 16 ár“, en það sé í besta falli sérkennilegt að kosningaaldur sé misjafn eftir því um hvaða kosningar er að ræða. Við félagar teljum einnig nauðsynlegt að lækka kjörgengisaldur til samræmis við kosningaaldur: „Hið sama á við um sjálfræðisaldur, enda er forsenda þess að einstaklingur setjist á Alþingi eða í sveitarstjórn að hann sé sjálfráða.“
Það er umhugsunarvert að heitustu talsmenn þess að lækka kosningaaldurinn í komandi sveitarstjórnarkosningum eru lítt hrifnir af því að lækka einnig sjálfræðisaldurinn. Eru því ekki fylgjandi að ungmenni geti gert skuldbindandi löggjörninga og tekið aukna ábyrgð á eigin lífi. Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, telur hins vegar nauðsynlegt að ræða „hvort ástæða sé til að taka öll hin ólíku réttindi sem varða börn samkvæmt lögum til skoðunar um leið og við veltum fyrir okkur hvernig við getum fengið þau til frekari þátttöku um nærumhverfi þeirra“.
Ráð sérfræðinga hundsuð
Þeir sem gengu harðast fram gegn dómsmálaráðherra og höfðu stóryrði um að ráðherra hefði átt að fara eftir ráðleggingum sérfræðinga ráðuneytisins sneru blaðinu við í umræðum um lækkun kosningaaldurs. Nú skyldi hafa ábendingar og ráðleggingar sérfræðinga í sama ráðuneyti að engu. Viðvaranir væru léttvægar og skiptu engu. Með sama hætti átti að virða óskir Sambands íslenskra sveitarfélaga að vettugi.
Í umsögn sérfræðinga dómsmálaráðuneytisins um frumvarpið sagði meðal annars:
„Framkvæmd sveitarstjórnarkosninga er fyrst og fremst á sveitarstjórnarstiginu þannig að hitinn og þunginn af framkvæmd kosninganna lendir þar. Grundvallarbreytingar á lögum svo skömmu fyrir kosningar skapa hættu á að mistök verði í framkvæmd og mistök geta haft afdrifaríkar afleiðingar á gildi kosninga.“
Sama dag og þriðja umræða um frumvarpið hófst samþykkti stjórn Sambands íslenskra sveitarfélaga sérstaka bókun sem var send formanni og varaformanni stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar. Var þess farið á leit að bókuninni yrði komið á framfæri við alla alþingismenn, fyrir atkvæðagreiðslu um breytingar á kosningalögum. Í bókuninni var ekki tekin efnisleg afstaða til þess að lækka kosningaaldurinn en sagt „varhugavert að samþykkja breytingar á lögum um kosningar til sveitarstjórna nú þegar rúmlega tveir mánuðir eru til kosninga“:
„Stjórnin bendir á leiðbeiningar frá Evrópuráðinu þar sem fram kemur að stöðugleiki er mikilvægur varðandi kosningalöggjöf og telur að stjórnvöld og Alþingi eigi að starfa út frá þeirri meginreglu að ekki séu gerðar meiriháttar breytingar á kosningalögum þegar minna en eitt ár er til kosninga.“
Ekki einu sinni umsögn umboðsmanns barna náði að hafa áhrif en þar sagði meðal annars:
„Frá 16 til 18 ára aldri eru einstaklingar börn og því í forsjá foreldra eða annarra forsjáraðila. Mikilvægt er að löggjafinn meti hvort forsjáraðili geti með einhverjum hætti haft áhrif á kosningarétt barna við núverandi aðstæður, til dæmis um aðgengi að upplýsingum fyrir kosningar. Má í þessu sambandi nefna sendingu markpósta, aðgang stjórnmálaflokka að skólum eða nemendafélögum, til dæmis grunnskólum, en lækkun kosningaaldurs mun hafa í för með sér að hluti 10. bekkinga öðlast kosningarétt. Mikilvægt er að tryggt sé að foreldrar geti ekki með einhverjum hætti haft áhrif á kosningarétt barna verði kosningaréttur lækkaður.“
Límmiða-pólitík
Kosningaréttur er órjúfanlegur hluti lýðræðisins og þess vegna verður að undirbúa allar breytingar á kosningalögum af kostgæfni og með góðum fyrirvara. Það eru ekki aðeins miðaldra karlar á þingi sem þurfa að vera sannfærðir um að breytingarnar verði ekki til þess að kosningarnar nái ekki fram að ganga með eðlilegum hætti. Og varla getur það talist til eftirbreytni að gera róttækar breytingar á kosningalögum án umræðu eða án þess að gera tilraun til að tryggja að sæmilegt samræmi sé í hlutunum.
En límmiða-pólitíkin hefur ekki áhuga á umræðunni eða gæta þess að samræmi sé í löggjöf til að koma í veg fyrir vandamál og þversagnir. Prófessor, sem leggur að því er virðist meiri áherslu á merkimiða en fræðimennsku, blandaði sér í umræðuna um lækkun kosningaaldurs. Um smekklegheit manns sem hefur látið sig dreyma í áratugi um að njóta virðingar sem fræðimaður dæma aðrir en sá er hér heldur um penna:
„Sjálfstæðismenn sem tala um lýðræði orka nú orðið á mig eins og nasistar að auglýsa gasgrill.“
Með andstæðinga af þessu tagi er það nokkuð ánægjulegt að vera miðaldra hægrisinnaður karl.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu þann 28. mars 2018.